ابعادی دیگر از ناپدید شدن 400ا راس آهو پس از سیل اخیر
بوشهری ها / مرتضی رضایی : هنوز یک ماه نیست که گزارشهایی دردناک فضای رسانه ای و عمومی استان را در نوردید: مرگ صدفهای دریایی در سواحل شهرستان دیّر به خاطر عدم رعایت مسائل و قوانین زیست محیطی توسط یک کارخانة تولید کنندة مواد شیمیایی. آن واقعة دردناک به سرانجام مشخصی نرسید و همچون بسیاری از نگرانیهای زیست محیطی بعد از بروز رسانه ای و همه گیر شدن یکباره اش فروکش کرد و دست آخر مشخص نشد که عوارض این کارخانة تولید کنندة مواد شیمیایی در نزدیکی سواحل خلیج فارس برای زیست بوم منطقه و به ویژه «منطقة حفاظت شدة مُند» که در نزدیکی این کارخانه است چیست. هنوز این حادثة دردناک و گزارشهای تأسف انگیز تصویری از آن فراموش نشده که فعالان محیط زیست شهرستان دیر پردة دردآور دیگری بر انداخته اند: تلف شدن یکی از نادرترین گونه های آهو در ایران و غرب آسیا که در مناطق حفاظت شدة مُند زندگی می کنند. آهوهای مُند که به آهوهای شنی شهره هستند، در اثر سیل ویرانگر اواخر بهمن ماه یا کشته شده اند و اجساد و لاشه های آنها در گوشه و کنار دشت و سواحل افتاده است و یا به دریا ریخته شده اند و از بین رفته اند. بسیاری از این آهوها بنا به گزارشهای منتشر شده در رسانه ها در اثر گرسنگی و سرما و یا گیر افتادن در نقاط کور در معرض تلف شدن هستند. برای پی بردن به شدت خسارات وارده به منطقة حفاظت شدة مند با صادق نظری عضو سازمان مردم نهاد حافضان «مند» گفتگویی داشته ایم که ماحصل آن را می خوانید:
هیچ آماری در اختیار نیست
در وهلة اول و بی هیچ مقدمه ای از ایشان پرسیدیم که آیا از تعداد آهوان باقی مانده بعد از سیل مهیب ده روز پیش استان اطلاع دقیقی دارد یا خیر که صادق نظری عضو سمن حافظان مند در پاسخ چنین گفت: «خیر! هر آماری هم که اعلام شود غیر واقعی است. تا زمانی که باز سرشماری دقیقی صورت نگرفته و کل دشت مورد بررسی قرار نگیرد نمی توان تخمین زد چه خسارت عمیقی وارد شده و چه تعداد از آهوان این دشت تلف شده اند. در منطقة حفاظت شدة مند 1400 آهو می زیسته اند که چون در فصل جفت گیری و زاد و ولد این گونة کم نظیر حیات وحش هستیم، بسیاری از آهوان ماده نیز آبستن بوده اند. این 1400 رأس آهو با برنامه ریزیهای بسیار و تلاشهای گسترده ای در این سالها احیا شده است و قبل از آن این گونه به شدت در معرض و خطر انقراض قرار داشت. توقع داشتیم که این تعداد آهو با پایان فصل زاد و ولد و جفت گیری به بیش از 1700 رأس افزایش یابد که متأسفانه خشم و طغیان ناگهانی طبیعت این فرصت را از این گونة ارزشمند و اکوسیستم استان دریغ کرد».
عدم همکاری مسئولان استانی
نظری در ادامه با گلایه مندی شدید از مسئولان عالی رتبة استانی گفت: «متأسفانه علی رغم اعلام هشدار و تقاضای امداد رسانی فوری و کمک به محیط بانان و فعالان زیست محیطی برای نجات آهوان باقی مانده و در معرض تلف به خاطر آسیب دیدگی یا گرسنگی و در دام گرفتار شدن، هیچ همکاری مؤثری صورت نگرفته و گویی این مسئله اولویت و اهمیتی برای مسئولان عالی رتبة استانی ندارد».
50 هزار هکتار وسعت اراضی حفاظت شده
وقتی از او خواستیم تا ویژگیهای منطقة حفاظت شدة مند را تشریح کند گفت: «منطقة مند در سال 1352 به عنوان مناطق حفاظت شدة ملی به ثبت کشوری رسیده است. این منطقه قبلاً بیش از 50 هزار هکتار وسعت داشت که در سال 86 با تصمیم متولیان وقت به دو بخش تقسیم می شود. بخش بزرگتر آن با عنوان مناطق حفاظت شدة «مند» وسعتی بالای 32 هزار هکتار و بخش دیگر با عنوان پارک ملی دریایی نخیلو با وسعت 20 هزار هکتار ثبت می شوند. این مناطق جزء بکرترین مناطق ایران هستند و حیوانات منحصر به فردی مانند لاک پشت پوزه عقابی، دلفینهای گوژپست و آهوان شنی در این مناطق زندگی می کنند که همگی یا در معرض انقراض هستند یا گونه های آن در خطر می باشند».
تقدیم دو شهید برای حفاظت از «مُند»
صادق نظری فعال مدنی و محیط زیست شهرستان دیر در پاسخ به نقش عوامل انسانی در تخریب محیط زیست گرانبهای مند گفت: «این مسئله بسیار برای ما ناراحت کننده است. ما بارها گفته ایم و نوشته ایم. عوامل انسانی واقعاً نقش مخربی در زیست بوم زیبا و ارزشمند این منطقه داشته است. شکارچیان غیر قانونی از مهمترین عوامل انسانی مخرب در این مناطق هستند. حتی در سالهای گذشته ما دو محیط بان شهید در این منطقه داشته ایم که به خاطر درگیری با این شکارچیان غیر قانونی جان خود را از دست دادند و توسط آنان کشته شدند. شهید «کشاورز» و شهید بیرامی دو عزیزی بودند که جان خود را در راستای حافظت از گونه های جانوری ارزشمند و در معرض انقراض این دشت از دست دادند. شرکت متانول کاوه که در جوار این منطقه هست و ما اعتراضات بسیاری به خاطر آثار بسیار سوئی که بر زیست بوم منطقه داشته نسبت به نحوة عملکرد این کارخانه داشته ایم و حتی همانگونه که چند وقت پیش اعلام کردیم و همگان دیدند صدفهای دریایی در اثر مسمومیت آبهای سواحل شهرستان دیر از بین رفتند. این کارخانه در نزدیکی پارک ملی نخیلو است که اعتراضات بسیاری را هم در پی داشته».
50 هزار هکتار و 7 محیط بان
نظری در پاسخ با سایر چالشهایی که این منطقه با آن دست به گریبان است گفت: «از دیگر مشکلاتی که با آن رو به رو هستیم و بر کمیت و کیفیت گونه های جانوری این دشت تأثیر منفی می گذارد، با توجه به این که عوامل انسانی نقش بسیار مهمی در تخریب اکوسیستم این منطقه دارد، کمبود نیرو و تجهیزات است. تعداد محیط بانان با این وسعت اصلاً کافی نیست. کل ادارة این منطقه وسیع تنها با 7 محیط بان انجام می شود که مشخص است اصلاً برای حجم مشکلاتی که این منطقه با آن رو به روست کفایت نمی کند. همچنین از مشکلات دیگر ما مسئلة سلاح در این منطقه است. کمتر کسی به این مسئله اشاره می کند، ولی جا دارد برای کنترل شکارهای غیر قانونی و بسیار مخربی که انجام می شود، سلاح در این منطقه بیشتر کنترل شود و نظارت جامعتر و کاملتری بر دارندگان سلاح صورت بگیرد. همچنین باید به مسئلة گردشگری اشاره کرد. گریزی از ورود گردشگران به این منطقه نیست. باید هم بیایند. هم به لحاظ روانی انسان نیاز به حضور در طبیعت دارد و هم به لحاظ اقتصادی برای استان مناسب است که از این گنجینه برای توسعه بهره برداری شود. اما شرایطی هم دارد که باید حتماً و حتماً لحاظ شود. یکی از مشکلات ما اقامت شبانة گردشگران در منطقه است که بعضاً آسیبهای جدی هم می تواند به بار بیارود. به عنوان مثال در جزیرة ام «الگُرم» لاک پشتهای پوزه عقابی زندگی می کنند و تخم گذاری آنان در سواحل این جزایر انجام می شود. این گونة لاک پشت در معرض انقراض است. اما گردشگران و یا سودجویان به زعم اینکه تخم این لاک پشتها خاصیتهای عجیب و غریب و افسانه ای پزشکی دارد اقدام به خارج کردن این تخمها از محل تخم ریزی می کنند که واقعاً تأسف بار است. در حالی که تحقیقات جامع پزشکی نشان داده که تخم این لاک پشتها هیچ خواص معجزه وار پزشکی ندارد و همانند تخم مرغ است و فقط درصد چربی آن بالاتر است».
آهوان شنی و تهیة آب و غذا
از این فعال محیط زیست شهرستان دیر، باز در خصوص سیل اخیر و تأثیر آن بر آهوان شنی سوال کردیم. صادق نظری در پاسخ گفت: «ببینید این منطقه با مشکلات بی آبی و کم آبی دست و پنجه نرم می کند و عموماً خشک است و در ضمن سال همیشه با مشکل کمبود علوفه و غذا و یا کم آبی جهت رفع عطش جانوران این دشت رو به رو می شود. اگر این بارش مفصل و سنگین که زمین را سیراب کرد به سیل منجر نمی شد می توان گفت که برای تکثیر و زاد و ولد این گونه در این فصل بسیار مثبت بود و می توانست رشد خوبی به گله های این آهوها بدهد. چرا که تشنگی و گرسنگی در طول سال هم باعث کاهش زاد و ولد این گونه می شد و هم تلف شدن احتمالی آنها را در فصول کم آب تر سال موجب می شد. پیشنهاد دادیم که در این منطقه از استان برای تقویت حیات جانوری علوفه کشت شود. اگر هدف تقویت زیست بوم این منطقه باشد کشت علوفه و یونجه بسیار مقرون به صرفه تر از خرید و انتقال آن به این بخش از استان خواهد بود چرا که برخی از بذرهای یونجه هستند که تا هفت سال بار و ثمر می دهند و قابلیت تجدید کشت دارند. اما تا کنون اقدام مؤثری در این زمینه صورت نگرفته».
امکانات ابتدایی ما کافی نیست
وی در ادامه خواستار آن شد که هر چه سریع تر طرح پایش این منطقه انجام شود تا تعداد آهوان باقی مانده از سیل اواخر بهمن ماه مشخص گردد: «باید پایش آغاز شود. باید بدانیم چه خسارتی وارد شده است. تعداد نیروهای بیشتری نیاز است که این پایش انجام گیرد تا بتوان برای جبران خسارت به بار آمده برنامه ریزی نمود. تقاضای ما این است که قوای مسلح یاری کنند و امکانات در اختیار محیط بانان و فعالین مدنی قرار دهند. الان شرایط این دشت به گونه ای است که هنوز آب در بسیاری از مناطق آن فروکش نکرده و بسیاری از مناطق این دشت کماکان حالت باتلاقی دارد و با وسائل معمولی و ابتدایی که ما داریم اصلاً نمی توان برای امداد به این جانوران وارد جلگه شد. عموم مردم راغب هستند که به جانواران آسیب دیده این منطقة گرانبهای بوشهر کمک کنند ولی عدم وجود امکانات این نیرو را نمی تواند به نحو احسن فعال کند. نیاز شدید و مبرم به هلی کوپتر است که بتوانیم اوضاع دشت را رصد کنیم تا آهوهای آسیب دیده را پیدا کنیم و از کل آهوهای باقی مانده سرشماری نماییم».
استان در بحران، مسئول در تهران
اما گویا مسئولین استانی حاضر به همکاری با سمنهای فعال محیط زیست و محیط بانان نیستند. مسئولان بلند پایه استانی و مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان در حال حاضر در بوشهر نیستند و در تهران به سر می برند. وقتی از صادق نظری فعال محیط زیست استان می پرسیم آیا مسئولان قبل از سیل به مسئلة حفاظت از گونه های ارزشمند جانوری این دشت توجهی نشان داده بودند می گوید: «بنده هیچ اطلاع موثقی از مکاتبات احتمالی مسئولان محیط زیست استان با ستاد مدیریت بحران استان در خصوص سیل اخیر ندارم. اما وقتی سیلی قرار است بیاید و یک منطقه را با همة ابعاد وجودی اش درگیر خود کند، محیط زیست به ویژه منطقة حفاظت شده و ثبت شده ای مثل منطقة مند هم باید در کلان مدیریت بحران حضور و دارای اولویت باشد. اما بنا به شواهد و قرائن این اولویت و کلان نگری در خصوص محیط زیست وجود نداشته است».
غفلت مسئولان از مُند و مسائلش
رنگ گلایه هایش عوض می شود و می گوید: «باید قبل از همة این جریانات اقدامات اساسی صورت می گرفت. در سال 1365 نیز سیل بسیار شدیدی این منطقه را در نوردید و آسیبهای سنگینی به محیط زیست این منطقه وارد کرد. تا مدتها بعد از سیل لاشة آهوان این منطقه که با سیل به دریا برده شده بودند و به ساحل باز می گشتند، صحنه های دردناکی را به وجود می آورد. اینجا مصب رودخانه است و حجم زیادی از آب در برخی از بارشها به این منطقه وارد می شود. الان در این سیل نیز تا 20 کیلومتر از هم طرف درگیر سیلاب است. تا به آنجا که من اطلاع دارم سازمان محیط زیست استان هیچ اقدامی نکرده و هیچ درخواستی هم برای کمک به مسئولان بالادستی استان که دارای امکانات هستند نداده».
سه نیاز فوری برای نجات آهوان شنی
صادق نظری در رابطه با نیازهای فوری برای نجات آهوان منطقة «مُند» می گوید: «سه نیاز فوری ما برای نجات آهوان در حال انقراض این دشت هلی کوپتر برای شناسایی و نجات، دامپزشک و تهیة علوفه است. با هلی کوپتر مخالفت شده است. علوفه تازه روز جمعه بعد از گذشت روزهای متمادی از وقوع سیل به شهرستان وارد شده که امیدواریم بتوانیم با پراکنده کردن مناسب این علوفه در زیستگاه های شناسایی شدة این آهوان از آمار تلفات این گونه بکاهیم. اما کمبود امکانات واقعاً شدید است. محیط بانان این منطقه حتی یک دست لباس استاندارد برای ورود به زمینهای سیلابی در اختیار ندارند».
وقتی صحبتهای ما با صادق نظری پایان گرفت اقدام به برقراری تماس با نجفی، مدیر ادارة حفاظت از محیط زیست شهرستان دیّر کردیم. اقدامی که در برقراری تماس اگرچه موفق بود، ولی ایشان حاضر به پاسخگویی نشد و با بهانة اینکه در یک جلسة کاری مهم در تهران به سر می برد و نمی تواند صحبت کند تلفن را به روی ما قطع کرد در حالیکه ایشان در نمایشگاهی در تهران حضور داشتند و نه جلسه کاری . وقایع سریالی شده در شهرستان دیر در حالی بعد از کشتار صدفهای ارزشمند سواحل این شهرستان به تباه شدن و تلف شدن آهوان بسیار نادر و کمیاب دشت های حفاظت شدة منطقة مند رسیده که مسئولین استانی هیچ واکنش مقتضی برای حفاظت از محیط زیست استان از خود نشان نداده اند. در حال حاضر که یکی از ذخیره گاه های حیات جانوری در استان در معرض تلفات دهی بسیار بالایی قرار دارد، دکتر حسین دلشب مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان در رأس هیئیتی کامل از استان بوشهر برای شرکت در نمایشگاه بین المللی محیط زیست به تهران سفر کرده اند و تا اواخر هفته نیز به استان باز نمی گردند. این درحالی است که فعالان محیط زیست نسبت به عواقب سوء تأخیر در مدد رسانی برای نجات آهوان بازمانده از سیل هشدار می دهند و خواهان تسریع روند نجات این منطقه از عواقب سیل هستند. آیا باز شاهد خلق فاجعه ای دیگر خواهم بود؟
عکس
