شرکتی بوشهری که 110 سال پیش امتیازنامه اکتشاف نفت دریافت کرد
بوشهری ها / ساعت چهار بامداد امروز (شنبه پنجم خرداد 1397) 110 سال از نخستین فوران نفت در ایران و خاورمیانه گذشت.
110 سال پیش در روز چهارشنبه 16 ماه مه 1908 (برابر با 26 اردیبهشت ماه 1287 خورشیدی) بوی تند گاز از محل حفاری چاه شماره یک مسجدسلیمان استنشاق شد.
25 سال پس از فوران نفت در قاره آمریکا، شرکتی تجاری در استان بوشهر امتیازنامه‌ای را از ناصرالدین شاه دریافت کرد که به نخستین امتیازنامه اکتشاف نفت «ایران» معروف شد؛ آلبرت هوتز هلندی با میانجی‌گری هموطن خود «هوتوم شیندل» که در آن موقع به عنوان مهندس معادن در وزارت معادن ایران کار می‌کرد و از وجود منابع سوخت زیرزمینی مانند قیر، زغال سنگ و نفت در این منطقه باخبر بود، نسبت به اکتشاف نفت در ایران مبادرت کرد.
«دمورگان»، باستان‌شناس و زمین‌شناس فرانسوی که در جنوب غربی و غرب ایران برای دستیابی به آثار باستانی به‌کار حفاری مشغول بود مقاله‌ای راجع به نفت در مجله معادن پاریس منتشر کرد. در پی درج این مقاله، «آنتوان کتابچی خان»، رئیس و قانون‌نویس سابق گمرک ایران، با «سردراموند ولف»، وزیر سابق انگلیس راجع به معادن نفت ایران و امکان بهره‌برداری از آنها مذاکره کرد پس از آن نیز، با یک سرمایه‌دار خطرپذیر انگلیس به نام «ویلیام ناکس دارسی» که از سرمایه‌داران مشهور و دیپلماتی بازنشسته بود راجع به نفت ایران بر سر میز مذاکره نشست. دارسی برای حصول اطمینان از وجود نفت در جنوب، دو مهندس زمین‌شناس را روانه ایران کرد که گزارش این زمین‌شناسان وجود منابع نفتی در مناطق غرب و جنوب ایران را مورد تایید قرارداد و در نهایت «امتیاز دارسی» در روز 7 خرداد 1280 به امضای مظفرالدین شاه رسید..
هفت سال پس از آن، در روزهایی که مته‌های حفاری با قدرت و زورمندی به کندن و کاویدن در گردش بودند، به یک طبقه سخت سنگی رسیدند، حفاران می‌دانند که برخورد با چنین لایه‌ای حتی میتواند ویران کننده دستگاه باشد و در چنین شرایطی کنترل چاه بسیار مشکل و بلکه محال است، حفاری به عمق 360 متری رسیده بود که نفت بالاخره در سپیده دم پنجم خرداد 1287 فوران زد، بلافاصله و با سرعت، گودالی عمیق و بزرگ کنده شد تا نفتی که به ارتفاع 75 متر از چاه دیوانه فوران می‌کرد در آن، جا داده شود.
دومین چاه که 10 روز بعد به نفت رسید 307 متر عمق داشت. با به نفت رسیدن این دو چاه، وجود نفت به مقدار زیاد در ایران به اثبات رسید. به دنبال چنین موفقیتی در حفاری بود که نفت و موضوع خاورمیانه تبدیل به مسئله‌ای حیاتی شد و اساس صنعت عظیم نفت در ایران در پی حفر چاه شماره یک مسجدسلیمان بنیان نهاده شد. وضعیت جدید، موجب شد تاریخ ایران در یک قرن پس از آن به گونه‌ای دیگر رقم بخورد.
پس از کشف نفت در ایران، در سال 1909 شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تشکیل شد. از سال 1908 تا سال 1928 تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج شد. در این سال میدان نفتی هفتکل، در سال 1930 میدان نفتی گچساران، در سال 1936 میدان نفتی آغاجاری و در سال 1938 میدان‌های نفتی لالی و نفت سفید کشف شدند.
اکنون صنعت نفت ایران پس از گذشت 110 سال از نخستین تولید نفت، دارای ذخایر عظیم نفت و گاز شامل بیش از 157 میلیارد بشکه نفت خام قابل استحصال و بیش از 34 تریلیون مترمکعب گاز قابل استحصال است. تولید نفت خام از 500 بشکه در روز از میدان نفتون مسجد سلیمان به بیش از 3 میلیون و 900 هزار بشکه در روز و میزان تولید گاز طبیعی به 850 میلیون مترمکعب در روز رسیده است.
صنعت نفت ایران که 100 سال پیش در عمق 360 متری به نفت رسیده بود و روزانه 36 هزار لیتر معادل 8 هزار گالن، نفت تولید می‌کرد امروز در اعماق چند هزار متری به دنبال نفت کاوش می‌کند. نفت در تمام این سال‌ها آبستن حوادث تلخ و شیرین فراوانی بوده است. حوادثی که بخش عظیمی از تاریخ کشور را رقم زدند و زمینه‌ساز تحصیل تجارب عمیق و گران برای تحکیم صنعت نفت کشورمان شدند؛ صنعت نفت با تار و پود هر ایرانی عجین شده است، اما نه فقط نام نفت، که درآمد و فروش و پالایش و توزیع گاز و فرآورده‌های نفتی نیز اکنون در تمامی بخش‌های کشور ریشه دوانده، از روستانشینی که از سوخت مایع یا گاز برای گرم کردن کلبه و خانه‌اش استفاده می‌کند، صنعتگری که بسم‌الله گویان شیر گاز کوره کارگاهش را باز می‌کند، نانوایی که عطر نان گرم دستپختش را تا سر سفره مردم می‌رساند، دانش‌آموزی که روزهای سرد زمستان در گرمای کلاس درس چشم به دهان معلم می‌دوزد تا نیروگاهی که سالانه از میلیاردها مترمکعب گاز یا معادل سوخت مایع برای تولید و کارآفرینی استفاده می‌کند، همه و همه بیانگر رسوخ نفت و به تبع آن گاز و فرآورده‌های نفتی در تاروپود زندگی مردم ایران هستند.
110 سال گذشته... نفت ما ملی شده؛ خودکفاییم و پیمانکاران متخصص و کاربلد داریم. نفت، گاز و انواع فرآورده‌ها را صادر می‌کنیم. صنعت نفت ایران سال‌هاست عنان ذخایر نفت و گاز خود را در دست دارد. سازندگان ایرانی به دنبال ساخت کالاهای مورد نیاز صنعت نفت و گاز کشور هستند و در مقابل، مدیران نفت و گاز نیز حمایت خود از سازندگان کشور را دریغ نمی‌کنند. خودکفایی و خوداتکایی دو اصل مهم هستند که در سایه نام‌گذاری امسال از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال حمایت از کالای ایرانی، رخ می‌نمایند.
کسی نمی‌تواند نقش نفت و گاز ایران را نادیده بگیرد. تاثیر حضور نفت و گاز از مصرف داخلی تا صادرات، بر چرخیدن چرخ‌های کشور انکارناپذیر است. ایران نفت دارد، نفتی 110 ساله با کوله‌باری از تجربه. نفتی که بارها مورد عتاب و نامهری واقع شده، اما دست نوازش از سر اقتصاد کشور بر نداشته است. شاید بهتر باشد کمی با نفت مهربان‌تر باشیم.
فاطمه شعبانی
عکس
