کشاورزی بوشهر و دردها و حسرتهایش

بوشهری ها /  تصویر نخست:

 شاهپور رجایی، مدیر عامل شرکت آب منطقه ای بوشهر در نهم فروردین ماه سال جاری اعلام کرد: «در سال 1395 برای مصارف مختلف استان بوشهر از منابع سطحی، زیر زمینی و آبشیرین کنها قریب به 984 میلیون متر مکعب، آب برداشت شده است که بخش کشاورزی با مصرف 808 میلیون متر مکعب (حدود 82 درصد) بیشترین حجم مصرفی را به خود اختصاص داده است». رجائی در بخش دیگری از سخنان خود با اعلام عدم به صرفه بودن میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی گفت: «یکی از مهمترین راهکارهای مدیریت مصرف بهینه آب تقلیل مصرف آب در بخش کشاورزی از منابع زیرزمینی به میزان حداقل 140 میلیون متر مکعب است و در واقع سهم  این بخش از کل آب برداشتی، نبایستی از 70 درصد عبور نماید.» (منبع: http://www.bsrw.ir).

تصویر دوم:

محمدتقی منوچهری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر 14 فروردین ماه سال جاری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: «استان بوشهر دارای ظرفیت بالایی در عرصه کشاورزی است که یکی از این ظرفیتها مربوط به تولید غلات از جمله گندم و جو است که امسال به علت بارندگیهای نامناسب شاهد مشکلاتی برای کشاورزان هستیم». وی ادامه داد: «بخش زیادی از گندم استان بوشهر مربوط به کشت دیم است که به علت کاهش بارندگیها در فصل پاییز و زمستان، محصول اراضی گندم دیم استان کاملاً از بین رفته است». منوچهری در اظهارات خود با ابراز تأسف عنوان کرد: «سطح زیر کشت گندم در اراضی دیم استان بوشهر را ۷۹ هزار هکتار است که کل محصولات این بخش از بین رفته است و برداشتی صورت نمی‌گیرد»(منبع: http://www.mehrnews.com ).

تصویر سوم:

بنا به یک جستجوی ساده در اینترنت میزان آبی که برای یک هکتار کشت گندم لازم است حدود 4000 تا 4500 متر مکعب از مرحلة کاشت تا مرحلة برداشت است. البته این عدد تخمینی است و بسته به نوع خاک و آب و هوای منطقة تحت کشت این رقم نوسان دارد. در استان بوشهر مهمترین بازة زمانی کشت گندم اواسط آبان ماه تا آخر آذرماه می باشد. در زمستانی که پشت سر گذاشتیم، در این مدت یعنی آبان ماه و آذرماه ما یکی از خشک ترین پاییزهای یک دهة اخیر را شاهد بودیم و تقریباً بارش مؤثری واقع نشد. علی رغم اینکه در پایان سال به علت وقوع بارشهای سیل آسا میزان بارندگی سالانة بوشهر از میانگین بلند مدت چهل ساله فراتر رفت.

موضوع از چه قرار است؟

اواسط سال گذشته بود که رجایی مدیر عامل آب منطقه ای استان بوشهر اعلام کرد به علت پوسیدگی و قدیمی بودن شبکه آب رسانی در استان بوشهر نزدیک به 30% آب موجود در شبکه هدر می رود و اصلاً به مقصد و مصرف نمی رسد. از سوی دیگر اعلام شد که بیش از یک میلیارد متر مکعب آب باران به علت عدم وجود امکانات در استان روانة دریا می شود و نمی توان آن را مورد استحصال قرار داد (منبع: http://www.ghatreh.com).

دیروز (20 فروردین) توسط مقامات کشوری نیز اعلام شد که بوشهر رتبة نخست را در خشکسالی به خود اختصاص داده است. شاهرخ فاتح، رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور اعلام کرد: «استان‌ بوشهر با 73 درصد بیشترین رنج را از خشکسالی شدید بلند مدت داشته است. خوزستان 68 درصد و یزد 54 درصد نیز از نظر خشکسالی شدید در رتبه های بعدی قرار دارند». این در حالی است که بنا به گفتة سازمان هواشناسی استان بوشهر با پااین گرفتن فصل بارش در استان بوشهر، در برخی از نقاط استان حجم بارندگیها بیش از میانگین 40 ساله بوده است. اما به علت تغییر الگوی بارش این نوع بارندگیها عملاً هیچ تأثیر مثبتی نمی تواند بر اقتصاد و معیشت بگذارد و استان ما کماکان درگیر چهارمین درجه از انواع چهارگانة خشکسالی هاست: یعنی خشکسالی اقتصادی و اجتماعی.

وقتی تمام این موارد را با هم مورد ارزیابی و سنجش قرار می دهیم می بینیم که سختگیری و بُخل طبیعت را با عوامل انسانی بسیار تشدید کرده ایم. در واقع باید گفت در پدید آمدن شرایط سخت برای بسیاری از اقشار فرو دست و کم برخوردار جامعه یعنی کشاورزان و روستاییها، عوامل انسانی به نحو بسیار چشمگیری تشدید کنندة مشکلات بوده اند. خشکسالی مداوم و مزمن شده در این سالهای سخت، در کنار بی تدبیری و بی برنامگیهای فزاینده این موقیعت دردناک را می سازد که تمام محصولات دیمی استان از بین برود و خسارتی عظیم بر جای بماند. به جمع و تفریقهای زیر دقت کنید:

اگر هر هکتار زمین زیر کشت گندم به 4000 متر مکعب آب احتیاج داشته باشد و 79 هزار متر مربع از زمینهای کشاورزی ما دیمی باشد، میزان آب مورد نیاز آن چیزی حدود 316 میلیون متر مکعب آب می شود.

کشت آبی استان بوشهر در حالی بیش از 800 میلیون متر مکعب آب را به خود اختصاص می دهد که به گفتة رجایی باید حدود 140 میلیون متر مکعب آن کاهش پیدا کند، این یعنی اگر این میران آب که به غلط و در اثر قدیمی بودن سیستمهای آب یاری و نوع آب دهی به محصولات کشاورزی اضافه بر مبنا مصرف می شود را صرف محصولات دیمی کرده بودیم نزدیک به نصف این اراضی نجات پیدا می کرد.

از سوی دیگر 30 درصد شبکة آب رسانی استان بوشهر پوسیده است و قدمتی بالای 30 سال دارد که اگر میزان هدر رفت آب را که به گفتة وزیر نیرو حدود 25 درصد در کل کشور است محاسبه کنیم رقم نجومی 250 میلیون متر مکعب آب به دست می آید (بوشهر سالانه حدود 1 میلیارد متر مکعب آب مصرف می کند). این رقم می تواند دو سوم زمینهای دیمی استان را آب یاری کند و قسمت عمده ای از خسارت را جبران نماید. اما نکته این جاست که استحصال این حجم از آبی که در کمال حسرت و تأسف هدر می رود به سرمایه گذاری عجیب و غریب چند ده هزار میلیارد تومانی نیاز دارد: «کاهش یک درصد آبِ به حساب نیامده نیاز به سرمایه‌گذاری یک‌ هزار میلیارد تومانی دارد که این مهم از ضروریات است» (سخنرانی وزیر نیرو در مراسم افتتاح آب شیرین کن شهر بوشهر). این به معانی نیاز 30 هزار میلیارد تومانی استان بوشهر برای رفع یک مشکل آن است و آن به روز رسانی شبکة بسیار فرسودة آب رسانی اش است. این را مقایسه کنید با بودجة کل استان که از کلیة ردیفهای ملی در سال پیش رو بیش از 2500 میلیارد تومان در استان هزینه نمی شود(برای سال 96 پیش بینی می شود که در مجموع کلیة ردیف های ملی و استان و سهم آلایندگی و... 2500 میلیارد تومان بودجه به استان بوشهر اختصاص داده شود).

اما باز هم این همة دردها نیست. استان بوشهر استانی است که در آن باران بسیار کم می بارد. اما همان بارانی هم که می بارد به علت ضعف تکنولوژی از یک سو و ضعف مدیریت و برنامه ریزی از سوی دیگر و بحران عظیم نقدینگی و سرمایه گذاری در مرحلة بعدی نمی تواند مورد استفاده قرار بگیرد تا در نهایت چیزی حدود یک میلیارد متر مکعب آب سر ریز دریاها شود و از دست برود. این یک میلیارد متر مکعب قابل تصور است که تماماً قابل استحصال نیست اما مشخص است که قسمت عمده ای از این آب را می توان با برنامه ریزی و استفاده از تکنولوژیهای نو و جدید ذخیره کرد و خسّت و خسارت طبیعت به زندگی سخت بوشهریها را کاهش داد و جبران نمود.

اما به نظر نمی رسد در آیندة کوتاه مدت با این سبک مدیریت و این حجم از بحرانهای کلان و ملی انباشته شده بر هم کسی را انگیزه و توان آن باشد که گامی در جهت رفع دردها و آلام مردم رنج کشیدة این استان و بلکه کل ایران بردارد. بیم آن می رود زمانی باور کنند و ایمان بیاورند که باید علاجی صورت بگیرد و دست از خودخواهی و خودستایی و بازی شوم و سیاه عوام فریبی و عوام گرایی و پوپولیسم بشویند که نه تاکی مانده باشد و نه تاک نشانی.

منبع : پیام عسلویه