بوشهریها| جان گوردون لوریمر، دیپلمات و تاریخ‌نگار بریتانیایی در حالی در بوشهر آرام گرفته است که با تألیف دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی، نقش شگرفی را در مستندنگاری خلیج فارس و کرانه‌ها و پسکرانه‌های آن ایفا کرده است.

بوشهری ها / محمدرضا بلادی، نویسنده و پژوهشگر/بوشهر، محل دفن جان گوردون لوریمر، خالق دانشنامه خلیج فارس است. این واقعیت تاریخی که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده، نه‌تنها ارزش پژوهشی دارد، بلکه می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای ملموس از نقش بوشهر در تاریخ سیاسی و استعماری خلیج فارس مورد توجه قرار گیرد.

دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی تالیف جان گوردون لوریمر است. این اثر در دو جلد، شامل پنج هزار صفحه است که جغرافیا، قبایل، بافت جمعیتی، پوشاک و بسیاری از مشخصات فرهنگی و سیاسی مناطق مختلف خلیج فارس، دریای عمان و عربستان را پوشش می‌دهد. لوریمر ابتدا بخش مربوط به جغرافیای دانشنامه را تکمیل و در سال ۱۹۰۸ منتشر کرد. بخش تاریخچه این دانشنامه نیز در سال ۱۹۱۵ پایان یافت و البته پس از مرگ او منتشر شد.

جان گوردن لوریمر (۱۸۷۰ - ۱۹۱۴) دیپلمات و تاریخ‌نگار بریتانیایی است که در ابتدای قرن بیستم میلادی ماموریت یافت تا تحقیقاتی را برای جمع‌آوری اطلاعات در زمینه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی در منطقه انجام دهد. این تحقیقات قرار بود که به صورت محرمانه تهیه و در اختیار مقامات بریتانیایی قرار گیرد. با این حال در سال ۱۹۵۵ از طبقه‌بندی محرمانه خارج شد و در اختیار عموم قرار گرفت.

جدای از نیت و علت اصلی پدیدآورندگان، این مجموعه دارای اطلاعات منحصربه‌فردی است که هر پژوهش تاریخی، فرهنگی-سیاسی در منطقه را بدون مراجعه آن امری ناقص می‌نمایاند و همچنان در مرکز توجه مطالعات خلیج فارس قرار دارد. امروزه مجموعه دو جلدی دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی، در کتابخانه دیجیتال قطر به صورت آنلاین در اختیار عموم قرار گرفته است. جان گوردون لوریمر در سال ۱۹۱۴ میلادی، به‌عنوان مقیم سیاسی بریتانیا در خلیج فارس، در شهر بوشهر اقامت داشت.

صبح روز یکشنبه ۸ فوریه ۱۹۱۴، لوریمر به اتاق خود رفت تا تپانچه خودکار شخصی‌اش را بررسی کند و از کالیبر دقیق آن اطمینان یابد؛ چراکه قصد داشت از بمبئی فشنگ سفارش دهد. گفته می‌شود در همین زمان، گلوله‌ای به‌طور ناخواسته شلیک شد که منجر به مرگ او شد.

مراسم تشییع جنازه در بعدازظهر روز بعد، در گورستان اداره تلگراف هند و اروپایی در بوشهر برگزار شد. به گزارش روزنامه تایمز هند، این رویداد با اظهار تأسف عمومی و همدردی گسترده از سوی نمایندگی‌های خارجی، مأموران بریتانیایی و مقامات ایرانی در بوشهر همراه بود. در بعدازظهر دوشنبه، ۹ فوریه ۱۹۱۴، مراسم رسمی تشییع جنازه جان گوردون لوریمر، دیپلمات بلندپایه بریتانیا و نویسنده دانشنامه مشهور خلیج فارس، از نمایندگی سیاسی بریتانیا در مرکز شهر قدیمی بوشهر آغاز شد. تابوت که پیش‌تر از محل اقامتش در سبزآباد به شهر منتقل شده بود، از سوی هنگ ۱۰۲ پیاده‌نظام کینگ ادوارد و جلیقه‌آبی‌ها (ملوانان نیروی دریایی بریتانیا) از رزمناو فاکس تشییع شد. مراسم با نوای بگپایپ نوازان اسکاتلندی همان هنگ که قطعاتی چون گل‌های جنگل (The Flowers of the Forest) را اجرا می‌کردند، رسماً آغاز شد و نیروهای HMS Fox نیز به جمع پیوستند.

حرکت رسمی تشییع از شهر، از میان محله‌ها و باغ‌ها، در امتداد مسیرهای تثبیت شده آن دوره به سمت منطقه بهمنی در شمال‌غربی شبه‌جزیره بوشهر ادامه یافت. در فاصله‌ای حدود ۳۰۰ یارد مانده به گورستان اداره تلگراف، صف منظم سربازان هنگ در دو سوی راه تشکیل شد و راهرویی رسمی برای عبور تابوت ایجاد شد. در این نقطه، اسکورت تشریفاتی نهایی با حضور افسران بریتانیایی، مقامات محلی و شخصیت‌های ارشد آغاز شد. تابوت با دستان افسران جزء ناو HMS Fox به داخل قبر منتقل شد، در حالی که بگپایپ نوازان، قطعه‌ای سوگناک (dirge) را اجرا می‌کردند. در پایان مراسم، قطعه رسمی ارتش بریتانیا با عنوان The Last Post به‌معنای «آخرین وداع»، از سوی ترومپت نوازان اجرا شد؛ قطعه‌ای که در سنت نظامی بریتانیا نماد بدرود نهایی با سربازان و افسران درگذشته است.

در این مراسم، همسر لوریمر، ماریان اگنس، اعضای هیأت سیاسی بریتانیا، فرماندار بنادر و جزایر خلیج فارس، نماینده وزارت خارجه ایران، رئیس بانک شاهنشاهی، رئیس گمرک و گروهی از ارامنه، گوانی‌ها و بازرگانان سرشناس بوشهری حضور داشتند.

گرچه یادبودهایی از لوریمر بر مزار همسرش در گورستان دین و نیز در گورستان واریستون در ادینبورو اسکاتلند برپا شده است، اما اسناد تاریخی به روشنی نشان می‌دهند که پیکر جان گوردون لوریمر، نویسنده دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی، در بوشهر دفن شده و مزار او باید همچنان در همان شهر واقع باشد.

شناسایی و معرفی محل دفن جان گوردون لوریمر در بوشهر، صرفاً یک اقدام تاریخی نیست، بلکه گامی راهبردی در راستای بازیابی حافظه منطقه‌ای، ارتقای جایگاه فرهنگی شهر بوشهر و تثبیت نقش آن در تحولات استراتژیک خلیج فارس است. لوریمر، نویسنده دانشنامه مرجع خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی، شخصیتی کلیدی در ترسیم تصویری مستند از ساختارهای سیاسی، قومی و جغرافیایی منطقه در آستانه قرن بیستم است و حضور مدفن او در بوشهر، سند زنده‌ای از جایگاه محوری این شهر در معماری سیاسی خلیج فارس در دوره استعمار محسوب می‌شود.

اثبات و ثبت محل دفن وی، علاوه بر ارزش پژوهشی و ظرفیت گردشگری فرهنگی، می‌تواند به‌عنوان ابزاری از جنس قدرت نرم تاریخی–فرهنگی برای ایران در مواجهه با روایت‌های مسلط بریتانیایی یا روایت‌سازی‌های برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس عمل کند و بوشهر را به یکی از کانون‌های اصلی حافظه تاریخی خلیج فارس بدل سازد.

منبع : ایبنا