بوشهریها|مسئله ای که این روزها به خبر داغ رسانه ها تبدیل شده است، فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی اروپاست، مکانیسمی که در صورت اجرا، به معنای بازگشت کامل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران خواهد بود...

بوشهری ها /صدیقه بهزادپور – روزنامه نگار/مسئله ای که این روزها به خبر داغ رسانه ها تبدیل شده است، فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی اروپاست، مکانیسمی که در صورت اجرا، به معنای بازگشت کامل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران خواهد بود که واکنشهای مختلفی را از سوی فعالان رسانه های به دنبال داشته است. برخی از کارشناسان معتقدند؛ مکانیسم ماشه چیزی فراتر از تحریمهای گسترده کنونی نخواهد بود و وضعیتی دشوارتر را برای ایران به همراه نخواهد داشت، اما در مقابل گروهی نیز بر این اعتقادند که بازگشت محدودیت ها و تحریمهای گذشته سازمان ملل، هزینه های بسیار بیشتری را برای ایران رقم خواهد زد و احتمالاً کشورهای دیگر حتی چین نیز به عنوان خریدار اصلی یا به عبارتی تنها خریدار نفت ایران به دلیل قرارگیری در معاملات سیاسی – اقتصادی و ... با آمریکا تمایل کمتری به ارتباط با ایران خواهد داشت.

 

مکانیسم ماشه چیست و اهمیت آن بر صنعت نفت

مکانیسم ماشه به معنای خودکار بودن بازگشت تحریم‌ها در صورت نقض برجام توسط ایران است. برخلاف تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا که قابل لغو یا تغییرند، تحریم‌های سازمان ملل از منظر قانونی بین‌المللی قوی‌تر و فراگیرتر هستند و کشورهای عضو ملل متحد موظف به رعایت آن‌ها خواهند بود و قابل بازگشت نیز نخواهند بود. فعال شدن این مکانیسم به معنای قطع دسترسی ایران به بازارهای نفتی بین‌المللی، محدودیت در استفاده از فناوری‌های مرتبط با صنعت نفت و مسدود شدن کانال‌های مالی بین‌المللی است. هرچند صنعت نفت ایران که طی سال‌های گذشته بارها زیر فشار تحریم‌های آمریکا بوده، حالا با خطر بازگشت گسترده تر و جدی ترتحریم‌های سازمان ملل مواجه است. حتی اکنون که تحریم‌های سازمان ملل لغو شده‌اند، ایران همچنان با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا روبروست و به همین دلیل، فروش نفت خود را عمدتاً به چند مشتری محدود مثل چین و هند متمرکز کرده است.

 

ریزش آخرین سنگر خرید نفت ایران

با فعال شدن مکانیسم ماشه، محدودیت‌های سازمان ملل مجدداً بر صادرات نفت ایران اعمال می‌شود که به معنای این است که انتقال نفت، حتی به مشتریانی که تاکنون «خلاف تحریم» عمل کرده‌اند، به شدت ریسک‌زا و غیرقانونی خواهد شد و کشورهای خریدار نفت ایران نیز زیر فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی قرار می‌گیرند تا روابط تجاری خود را با ایران قطع کنند. چین در سال‌های اخیر بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران بوده و حجم عمده صادرات نفتی کشور به این کشور صورت می‌گیرد. اما آیا حتی چین نیز می‌تواند به خرید نفت ایران ادامه دهد؟ به اعتقاد کارشناسان، نحوه و چگونگی خرید نفت از ایران در وضعیت تحریم‌ها و نحوه مقابله چین با آن‌ها نهفته است. تاکنون چین تلاش کرده با استفاده از روش‌های مالی جایگزین، مانند استفاده از ارزهای غیر دلار و سیستم‌های پرداخت جایگزین، فشارهای تحریمی آمریکا و سازمان ملل را دور بزند. اما با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های رسمی سازمان ملل، شرایط برای پالایشگاه‌های چینی پیچیده‌تر می‌شود. بسیاری از این پالایشگاه‌ها که در فهرست تحریم‌ها قرار خواهند گرفت، از انجام معاملات با ایران خودداری خواهند کرد تا خطر جریمه‌های بین‌المللی و قطع دسترسی به بازارهای جهانی را کاهش دهند. از این رو، حتی اگر چین بخواهد به خرید نفت ایران ادامه دهد، زیرساخت‌های مالی و بیمه‌ای بین‌المللی برای تسهیل این معاملات محدود و شکننده خواهد بود، در نتیجه حجم خرید نفت چین از ایران به شدت کاهش خواهد یافت یا حتی به صفر خواهد رسید.

 

مشکلات دریافت درآمدهای نفتی

از سوی دیگر، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ایران پس از فروش نفت، دریافت پول آن است. تحریم‌های بانکی و مالی که سال‌هاست بر ایران اعمال می‌شود، انتقال درآمدهای نفتی به داخل کشور را دشوار کرده است و به این ترتیب با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، این چالش‌ها تشدید خواهد شد و کانال‌های مالی جایگزین نیز تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت، هرچند ایران و چین به دنبال روش‌های مالی غیررسمی و مبادلات غیر دلاری هستند، اما این مسیرها پیچیده، پرهزینه و همراه با ریسک‌های بالا است و نمی‌تواند تضمین‌کننده دریافت کامل درآمدهای نفتی باشد. در حقیقت، حتی اگر نفت به چین فروخته شود، احتمالاً ایران بخش قابل توجهی از درآمدهای حاصل از این فروش را دریافت نخواهد کرد یا با تأخیر و هزینه‌های بسیار بالا دریافت خواهد کرد.

 

پیامدهای کلان برای اقتصاد و صنعت نفت ایران

به اعتقاد تحلیلگران؛ فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند ضربه‌ای سخت به صنعت نفت ایران وارد کند که از لحاظ درآمدزایی، زیرساخت‌ها و فناوری در شرایط شکننده‌ای قرار دارد. کاهش فروش نفت به معنای کاهش درآمدهای ارزی کشور، افت سرمایه‌گذاری و توقف پروژه‌های توسعه‌ای در بخش نفت خواهد بود، بعلاوه، محدودیت در دسترسی به فناوری‌های جدید و تجهیزات نفتی، روند توسعه میادین نفتی را کند یا متوقف می‌کند که در بلندمدت به کاهش تولید نفت منجر خواهد شد. به این ترتیب، فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، تهدیدی جدی و بی‌سابقه برای صنعت نفت کشور است و قطعاً  این تحریم‌ها به‌صورت یکپارچه صادرات نفت ایران را محدود کرده و فشارهای مالی برای دریافت درآمدهای نفتی را افزایش می‌دهد. در این راستا به احتمال بسیار زیاد، چین به عنوان مهم‌ترین خریدار نفت ایران نیز در صورت ادامه این تحریم‌ها، از خرید نفت ایران خودداری خواهد کرد یا حجم خرید خود را به شدت کاهش می‌دهد. در نهایت ایران با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی و محدودیت‌های عملیاتی جدی مواجه خواهد شد و برای برون رفت از این بحران، نیاز است ایران به سرعت استراتژی‌های جدیدی را در پیش گیرد؛ توسعه بازارهای جایگزین، استفاده از ابزارهای مالی نوین، افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و تلاش برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام و ... از جمله راهکارهایی است که می تواند ایران را تنگنای احتمالی مکانیسم ماشه رهایی بخشد. هرچند نباید این را فراموش کرد که تحولات سیاسی و دیپلماتیک نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت صنعت نفت ایران و اقتصاد کشور خواهد داشت و هرگونه گشایشی در فضای بین‌المللی می‌تواند شرایط را تغییر دهد.