به صورت ساده، مقارنه یا همنشینی پدیده ای است که در آن دو جسم در آسمان در نزدیکی یکدیگر قرار می گیرند؛ در این میان مقارنه زحل و مشتری ( که تقریبا هر 20 سال رخ می دهد) مقارنه بزرگ نامیده می شود و شامگاه 1 دی ماه شاهد این رویداد حیرت انگیز خواهیم بود.

اگر آسمان را رصد کرده باشید، حتما به خوبی متوجه نزدیکی این دو سیاره از فصل تابستان تا کنون شده اید. اگر هم نه، این شب ها فرصت خوبی است تا یکی از تاریخی ترین رویدادهای نجومی را ببینید. در ابتدای آبان این دوسیاره حدود 5 درجه قوسی از یکدیگر فاصله داشتند( معادل سه انگشت وسط شما، در نظر داشته باشید که قطر ظاهری ماه کامل حدود نیم درجه است)، رفته رفته با شروع آذر ماه این فاصله به حدود 2 درجه رسید.  این دو سیاره از 26 آذر ماه در مقارنه قرار گرفته اند وتا 5 دی در مقارنه خواهند بود.  از ابتدای آذر این دو سیاره به هم نزدیک و نزدیک تر شده اند، تا اینکه در  یکم دی ماه همزمان با انقلاب تابستانی و یلدا در نزدیک ترین فاصله به یکدیگر از سال 1633 میلادی تا کنون قرار بگیرند. در این شب، جدایی زاویه ای دو سیاره در حدود6 دقیقه قوسی خواهد بود و همچون یک ستاره به نظر خواهند رسید. البته در یک آسمان تاریک و با چشمان قوی می توان آن دو را به صورت جدا تشخیص داد. اگرچه مقارنه این دو سیاره هر 20 سال رخ می دهد اما برای دیدن مقارنه ای به نزدیکی که فاصله این دو جرم آسمانی کمتر از یک درجه باشد، تا سال 2080 باید صبر کرد( عمرتان دراز باد).

چرا مقارنه رخ می دهد؟

 منظومه شمسی بر روی یک صفحه قرار دارد، زمین، ماه و سایر سیارات در صفحه ای مشابه به دور خورشید می گردند. ستاره شناسان این صفحه را دایره البروج می نامند. به بیان دیگر به مسیر ظاهری حرکت ماه، خورشید و سیارات در آسمان دایره البروج گفته می شود. به  علت همین آرایش خورشید، ماه و پنج سیاره قابل مشاهده با چشم غیر مسلح( تیر، ناهید، مریخ، مشتری و زحل)، مسیر مشابه ای را در آسمان زمین طی می کنند و هر چند مدت یکبار ممکن است این اجرام در کنار یکدیگر قرار گیرند و مقارنه رخ دهد.

 مقارنه با ماه بسیار رخ می دهد، اما زحل و مشتری دو سیاره هستند که فاصله زیادی از خورشید دارند و سرعت مداری کمتر و  در نتیجه دوره حرکت انتقالی آن ها بیشتر است. زمین هر یک سال به دور خورشید می گردد( دوره حرکت انتقالی)، در حالی که این زمان برای مشتری در حدود 12 و برای زحل در حدود 30 سال است. در نتیجه جابه جایی ظاهری این دو در آسمان، در مسیر دایره البروج، بسیار کمتر از سیارات داخلی است.  بنابراین حدود 20 سال طول می کشد که دو سیاره یکدیگر را در این مسیر ملاقات کنند، در این حالت مشتری در حدود یک دور کامل را طی کرده و حدود  دو -سوم دوره دوم( 8 سال) را نیز پشت سر گذاشته، در حالی که زحل تازه  دو- سوم مسیر خود به دور خورشید را طی کرده است.( برای درک راحت تر، می توانید برای خود موقعیت سیارات نسبت به خورشید را رسم کنید، در ابتدا خورشید را در مرکز قرار دهید و به  ترتیب فاصله مدار سیارات را رسم نمایید).

 کجای آسمان را نگاه کنیم؟

به شرط ابری نبودن هوا، برای یافتن مشتری و زحل کافی است، اندکی بعد از غروب آفتاب به زیر آسمان بروید و سمت  جنوب غربی آسمان را نگاه کنید، این شب ها آسمان جولانگاه مشتری است و از هر ستاره ای پرنورتر، البته فراموش نکنید، که مشتری یک سیاره است. سیاره زحل نیزهمچون ستاره ای کم فروغ تر در نزدیکی مشتری، قرار دارد. هیچ چیز دلپذیرتر از دیدن این صحنه نیست؛ رفته رفته این دو به هم نزدیک تر می شوند اگر چه شما  می دانید که در واقعیت این دو سیاره میلیون ها کیلومتر از یکدیگر دور هستند و تنها از دید ظاهری از روی زمین شاهد این پدیده هستیم.  اگر به یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ دسترسی دارید، به خوبی در یک میدان دید، می توان حلقه های زحل را در کنار قمرهای فریب انگیز مشتری مشاهده کرد. 

 اگرچه شرایط همه گیری کرونا امکان برگزاری برنامه های عمومی این پدیده را با مشکل مواجه نموده است اما از طریق شبکه های اجتماعی و سایت های مختلف، این پدیده را می توان به صورت زنده اما مجازی دنبال کرد و در شب نشینی امسال، با آسمان همراه شد.

خوشبختانه هفته آینده، یکشنبه و دوشنبه هوای استان تقریبا صاف است، پس در شب یلدای امسال، برای چند دقیقه از منزل خارج شوید و به همراه اعضای خانواده این همنشنی زیبا را مشاهده کنید و یادآور شوید تا 20 سال دیگر این پدیده زیبا را نمی توان دید.

اگر هم عکاس هستید این فرصت استثنایی را از دست ندهید، ماه از یک سو، آسمان شفاف زمستانی با زحل و مشتری از سوی دیگر، یکی از عکس های خاطره انگیز شما را خواهند ساخت.