بوشهری ها / جواد موسوی کاوردی : فرهنگ یکی از شاخصه‌های مهم در امر توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود؛ به بیانی دیگر اطلاق خصیصه‌ی «توسعه‌یافته» به منطقه‌ای از کشور، وابستگی تام به میزان توسعه یافتگیِ فرهنگی، آن دارد. از جمله رخدادهای اجتناب‌ناپذیر در جوامع توسعه‌یافته و یا در حال توسعه، گذر ناگزیرِ توسعه‌یافتگی از مسیر فرهنگ است؛ آنها در این گذر یا از امکانات بی‌شمار «فرهنگ» بهره می‌برند و از آن برای «توسعه» کمک می‌گیرند و یا بی توجه به ارزش‌ها و قابلیت‌های فرهنگ از این گذر عبور می‌کنند و آن را تخریب می‌کنند. توسعه‌یافتگی و فرهنگ در همه‌ی جوامع، ناگزیر به تأثیرگذاری متقابل بر هم هستند. ویرانی طبیعت، افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی، تداوم فقر و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، بی‌عدالتی در توزیع امکانات، تشدید مهاجرت‌های استانی و افزایش جمعیت حاشیه‌نشین، شیوع فساد و بروز بحران هویت از جمله اثرات مخرب توسعه‌یافتگیِ بدون فرهنگ است. این آفت‌ها در جوامعِ در حال توسعه، نمود عینی بیشتری دارند؛ چرا که بسیاری از جوامعِ در حال توسعه به جای بهره‌گیری از توانمندی‌های درون جامعه‌ی خود به استمداد از صنعت و فرهنگِ کشورهای توسعه‌یافته و یا به کپی‌برداری محض از عملکرد آنها روی می‌آورند.
بر اساس آخرین آمار ارایه شده از سوی سازمان آمار ایران، استان بوشهر از منظر مؤلفه‌های توسعه‌یافتگیِ کشور در بخش فرهنگی، منطقه‌ای «بسیار محروم» تلقی می‌شود. اطلاق «بسیار محروم» به منطقه‌ای که واجد انبوهی از جاذبه‌های طبیعی و ارزش‌های فرهنگی است و از وجود نیروی انسانی کارآمد و توانمند نیز در فرهنگ و هنر بهره می‌برد عجیب و پرسش‌برانگیز است. از نگاهی دیگر حضور گسترده‌ی مجموعه‌های صنعتی در این منطقه همواره این ابهام را ایجاد می‌کند که با وجود این سرمایه‌ی عظیم صنعتی و اقتصادی و مصوبه‌های مختلف دولتی در الزام مجموعه‌ی صنعت به پرداخت بخشی از درآمد خود برای کمک به بهبود شرایط زندگی در منطقه، چرا استان بوشهر همچنان از نظر مؤلفه‌های فرهنگی بسیار محروم است. آیا صنعت به وظیفه‌ی ماهوی خود در کمک به تقویت بنیان‌های فرهنگی منطقه عمل نمی‌کند؟ آیا بودجه‌های موجود به درستی مدیریت نمی‌شوند؟ آیا فارغ از مشکلات اعتباری، بن‌بست‌های دیگری نیز در راه بهسازی وضعیت فرهنگی منطقه وجود دارد؟ و یا بسیاری پرسش‌های دیگر از این دست.
نوشتار پیش رو در پی پاسخ به این پرسش‌ها نیست؛ آنچه که این کوتاه‌نوشت سعی در طرح آن دارد، ارایه‌ی تصویری از وضعیت «شاخص‌های فرهنگی» در استان بوشهر و تأملی بر برخی از مشکلات عمده‌ی فرهنگی در سطح استان، به ویژه در منطقه‌ی پارس جنوبی است. در انتهای نوشتار پیشنهادهایی برای رفع کاستی‌های زیرساخت‌های فرهنگی در استان بوشهر ارایه شده است.
شاخص‌های فرهنگی چیست؟
امروزه ارزیابی سطح فرهنگ در جوامع مختلف با اندازه‌گیری مؤلفه‌هایی که به عنوان «شاخص‌های فرهنگی» شناخته می‌شوند، انجام می‌شود. این شاخص‌ها مؤلفه‌هایی قابل اندازه‌گیری هستند که کیفیت و کمیت آنها، میزانی برای تبیین سطح فرهنگ در آن جامعه شمرده می‌شود. موارد زیر نمونه‌هایی از پرسش‌هایی هستند که شاخص‌های فرهنگی می‌کوشند تا به آنها پاسخ دهند:
- میزان موفقیت فعالیتهای فرهنگی در پاسخگویی به انتظارات مردم چقدر است؟
- آیا هزینه فعالیت‌ها و تولیدات فرهنگی در تناسب با قدرت اقتصادی فعالان فرهنگی جامعه هست؟
- چه تعداد کتاب، نشریه و روزنامه‌ی جدید منتشر می‌شود؟
- چه تعداد محصول جدید در موسیقی و نمایش تولید می‌شود؟
- چه تعداد آثار هنری نقاشی، مجسمه و عکس به فروش می‌رسد؟
- چه تعداد اثر معماری جدید و بدیع طراحی و ساخته می‌شود؟
- چه تعداد فیلم، برنامه‌ی رادیویی و تلویزیونی جدید تولید می‌شود؟
- چه تعداد افراد به مجموعه افرادی که به طور مستقیم در کار تولیدات فرهنگی هستند، اضافه شده است؟
و پرسش‌های دیگری از این دست که پاسخ به آنها می‌تواند تصویرگر شاکله‌ی فرهنگی جوامع و بیانگر میزان رشد فرهنگی و همچنین سنجه‌ای برای اندازه‌گیری سطح فرهنگ در هر جامعه باشد.
نخستین بار شاخص‌های فرهنگی در سال 1980 توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ارایه شد؛ شاخص‌های ده‌گانه‌ی یونسکو عبارت بودند از: میراث فرهنگی، مطبوعات و انتشارات، موسیقی، هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی، سینما و عکاسی، برنامههای رادیویی، فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی، ورزش و بازیها، و طبیعت و محیط زیست.
بعدها در سال‌های مختلف این شاخص‌ها کاملتر شدند. در سال 1999 یونسکو 30 مؤلفه را به عنوان شاخص‌های فرهنگی معرفی کرد؛ مؤلفه‌هایی که در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان برای اندازه‌گیری سطح فرهنگی منطقه یا کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مؤلفه‌ها عبارتند از:
الف. فعالیتهای فرهنگی
شامل: روزنامهها و کتب، کتابخانهها و نشریات فرهنگی، رادیو و تلویزیون، سینما و فیلم، موسیقی ضبط شده
ب. میراث و رسوم فرهنگی
شامل: زبانهای چیره، مذاهب چیره، جشنوارههای ملی، جشنوارههای مردمی و مذهبی، مکانهای فرهنگی با بیشترین بازدیدکننده، مکانهای طبیعی با بیشترین بازدیدکننده، مکانهای میراث جهانی
ج. تصویبنامهها و کنوانسیونها
شامل: قراردادهای کار و فرهنگ یونسکو، کنوانسیونهای حقوق بشر سازمان ملل، روندهای تجارت فرهنگی، توزیع تجارت فرهنگی، جریانات گردشگری، گردشگری بینالمللی، ارتباطات، فناوری نوین ارتباطی
د. ترجمهها
شامل: ترجمهها و کتابها به زبان خارجی، ترجمههای زبان مبدأ، نویسندگانی که بیشترین ترجمهها از آثار آنها انجام شده
ه. بافت فرهنگی
شامل: آموزش، آموزش ثانویه در خارج از کشور، جمعیتشناسی و بهداشت، فرهنگ اقتصادی، امنیت اجتماعی، محیط زیست و تنوع زیستی
به شاخص‌های تبیین شده توسط سازمان یونسکو انتقادهایی وجود داشت؛ ضرورت بومی‌سازی این شاخص‌ها یکی از مهمترین این انتقادها بود. با همین رویکرد انتقادی در سال 1382 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی کشورمان شاخص‌های جدیدی برای «فرهنگ» تدوین شد. در این شاخص‌ها ضمن استفاده از مؤلفه‌های سازمان یونسکو موارد دیگری نیز با توجه به بافت فرهنگی و مذهبی ایران، مد نظر قرار گرفت. تعداد عناصر شاخص‌های فرهنگی که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران تبیین شد، 167 مورد است که ذیل 21 عنوان اصلی قرار داده شده است. برخی از این شاخص‌ها عبارتند از:
- مشارکت و حضور اجتماعی (مانند: میزان شرکت در راهپیمایی‌ها، نماز جمعه و اعیاد، ...)
- تجاوز به نظم اجتماعی و حقوق دیگران (مانند: تعداد تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی، تعداد قتل و کلاهبرداری، ...)
- پایبندی به آداب و سنن و مناسک (مانند: تعداد اقامه کنندگان نمازهای جماعت و فرادی، تعداد زائران اماکن متبرکه‌ی داخلی، تعداد شرکت کنندگان در محافل مذهبی، میزان نذورات و مبرات، ...)
- نابسامانی‌های روحی و اعتقاد به خرافات
- عدم ثبات خانواده
- مراعات آداب و سنن خانوادگی
- بی‌هویتی و ناهنجاری‌های رفتاری
- مصرف کالاهای تجملی
- تخلفات سازمانی (مانند: میزان رشوه، اختلاس، فرار از مالیات، گرانفروشی و تقلب، ...)
- بهره‌وری و کیفیت بهینه محصولات و امکانات
- رعایت ایمنی و بهداشت در سازمان
- مبادلات فرهنگی با دیگر فرهنگ‌ها
- تولیدات سمعی و بصری (مانند: رادیو، تلویزیون، موسیقی، سخنرانی مذهبی، ...)
- چاپ کتاب و امکانات مربوط به آن
- چاپ روزنامه و امکانات مربوط به آن
- تعداد تولید فیلم و امکانات تولید آن
استان بوشهر و شاخص‌های فرهنگی
بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان آمار ایران، استان بوشهر از منظر شاخص‌های فرهنگی، استانی «بسیار محروم» شناخته می‌شود. برخی از مؤلفه‌هایی که در گزارش سازمان آمار ایران، استان بوشهر در آنها «ضعیف» ارزیابی شده، موارد زیر بوده است:
میزان تولید برنامههای رادیویی، میزان تولید برنامههای تلویزیونی، سینماها و تماشاگران سینمایی، کتابخانه‌های عمومی و تعداد اعضای آن و کتاب‌های موجود، تعداد و اعضای مراکز فرهنگی و هنری در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و فعالیت کتابخانه‌های آن، تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده بر حسب نوع اثر، بازدیدکنندگان از موزه‌ها و بناهای تاریخی تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، تعداد گردشگران، ورزشکاران سازمان یافته، و ...
استان بوشهر از منظر «فضاها و امکانات فرهنگی» نیز در کنار استان‌های ایلام، چهارمحال و بختیاری، قزوین، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویر احمد، و هرمزگان، استانی «بسیار محروم» در کشور شناخته می‌شود.
از نظر مؤلفه‌ی «تعداد کتاب» موجود در هر استان و فاصله آن با میانگین کشوری، استان بوشهر یکی از 7 استان پایین جدول است. در برخی از دیگر شاخص‌ها مانند: تعداد جشنواره‌ها، تعداد نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری، وجود امکانات لازم برای تولید آثار هنری، شمارگان روزنامهها و نشریات، و مواردی از این دست نیز استان بوشهر از وضعیت مناسبی در مقیاس کشوری برخوردار نیست.
چند پیشنهاد
- مدیران ارشد صنایع فعال در منطقه این حقیقت را بپذیرند که «رشد صنعت» وابستگی تام به «رشد فرهنگ» دارد. رشد فرهنگی در یک منطقه بی‌تردید به رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی خواهد انجامید، اما خرید تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی برای یک مجموعه صنعتی و گسترش کارخانه‌ها لزوماً منجر به رشد اقتصادی و بهبود شرایط زندگی انسان‌ها نمی‌شود؛ این یک اصل اثبات شده‌ی علمی‌ست که توجه به آن دستاوردهای بسیاری برای کشورهای پیشرفته‌ی صنعتی داشته و دست‌اندرکاران صنایع نفت، گاز و پنروشیمی کشور ما ناگزیر به پذیرش آن هستند. مدیران محترم صنایع فعال در استان لازم است در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی خود، سهم مناسبی را به بهبود زیرساخت‌های فرهنگی این منطقه اختصاص دهند.
- دستگاه‌های تصمیم‌سازِ فرهنگی در استان با همکاری مدیران و کارشناسان صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در منطقه، نسبت به تدوین «پیوست فرهنگی» در پروژه‌های صنعتی و اقتصادی اقدام کنند. در حال حاضر در منطقه‌ی پارس جنوبی، شورای راهبردی شرکت‌های پتروشیمی منطقه پارس با حضور قریب به 40 شرکت پتروشیمی به شکلی سازمان‌یافته فعالیت‌هایی در راستای کمک به بهبود شرایط زندگی ساکنین منطقه انجام می‌دهد. ارتباط نزدیک این شورا با مجموعه‌های تصمیم‌ساز فرهنگی در استان می‌تواند نقشی ارزشمند در تأمین نیازهای فرهنگی منطقه ایفا کند.
- فقدان و یا کمبود امکانات زیرساختی فرهنگی مانند سالن اجتماعات، فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ با امکانات و تجهیزات مناسب برای انجام فعالیتهای فرهنگی، تولید آثار هنری و برگزاری نمایشگاه‌ها در استان به ویژه در شهرها و مناطق پارس جنوبی از جمله مؤلفه‌های فرهنگی هستند که فقدان یا کمبود آنها در استان بوشهر سبب اطلاق «بسیار محروم» برای این استان در سطح کشور می‌شود. توجه به رفع این نقصان‌ها و اولویت قائل شدن برای امور زیرساختی فرهنگی در این منطقه می‌تواند از گام‌های ارزشمند برای کمک به ساختار فرهنگی استان باشد.
- صنایع در منطقه صاحب امکاناتی هستند که با اندک تغییراتی می‌توان از آنها برای موضوعات زیرساختیِ فرهنگی استفاده کرد. به عنوان مثال یکی از مشکلات زیرساختی در انجام فعالیتهای فرهنگی در استان بوشهر و در منطقه پارس جنوبی عدم وجود سالن اجتماعاتِ مناسب برای برگزاری انواع برنامهها و مراسم است (در حال حاضر حتی یک سالن اجتماعات با ظرفیت حداقل 500 نفر در چهار شهر اصلی منطقه پارس جنوبی وجود ندارد). این کاستیِ کهنه و آزاردهنده، عملاً امکان برگزاری انواع گردهمایی و مراسم فرهنگی و هنری و نمایشگاه‌ها را در منطقه‌ی پارس جنوبی و در استان بوشهر با مشکل مواجه می‌کند. همکاری شرکت‌های صنعتی برای تغییر کاربری سوله‌های اداری و انبارها در شهرهایی مانند کنگان، دیر، سیراف، جم، عسلویه و نخل تقی و استفاده از آنها به عنوان سالن اجتماعات و سالن‌های برپایی نمایشگاه و فرهنگسراها و اماکن تجمع و فعالیت کانون‌ها و مجموعه‌های فرهنگی هنری می‌تواند یکی از راه‌های زودبازده در رفع این کاستی کهنه باشد.
| لینک مطلب: | http://booshehriha.ir/News/73914.html |