بررسی سیر تاریخ مطبوعات در استان بوشهر
بوشهری ها / سودابه زیارتی | از سال 1236 هجری قمری تا که «راماهومان روی»، مصلح مذهبی هندوستان-روزنامه فارسی زبان «مرآت‌الاحوال» را منتشر کرد، مردم کناره‌های جنوبی ایران با روزنامه فارسی و فرهنگ مطالعه آن شدند. البته روزنامه‌های فارسی هندوستان برای ساکنان شهرهای بزرگ آنجا تهیه می‌شد اما چون در آن زمان در ایران روزنامه‌ای وجود نداشت، برخی از شماره‌های این روزنامه‌ها از طریق مسافرانی که به ایران سفر می‌کردند و از راه دریا وارد شهرهای جنوبی می‌شدند، به‌دست مردم می‌رسید.
با این وجود، برخی هم بر این باورند که سالها پیش از ورود روزنامه‌های فارسی‌زبان از هندوستان به جنوب، نخبگان و تحصیلکردگان بوشهری روزنامه‌ها و کتابهای فرانسوی و انگلیسی را خوانده و با روزنامه آشنا شده بودند و از همه مهمتر اینکه یکی از اقلام وارداتی از لندن و هند به بوشهر، کتاب و روزنامه بوده است.
در کتاب تاریخ تحلیل مطبوعات ایران ص26 اشاره شده که میرزاصالح شیرازی که پدر مطبوعات و روزنامه‌نگاری ایران است از اهالی فارس و کازرون بود و بین کازرون و بوشهر نیز مراودات تجاری همواره در جریان بوده و به همین خاطر است که مورخان حوزه مطبوعات بر این باورند که وی در نوجوانی به بوشهر سفر کرده و برای نخستین مرتبه با روزنامه در بوشهر آشنا شده است و از همانجا این علاقه در او به‌وجود می‌آید و پس از سفر به اروپا آنرا تقویت و «کاغذ اخبار» را در محرم سال 1253 هجری قمری و در زمان عباس‌میرزا منتشر می‌کند.
به هر روی، مردم بوشهر استقبال خوبی از روزنامه‌های مخالف حکومت قاجار داشتند و و از طرفداران عمده مطبوعات اپوزیسیون چاپ مصر، لندن و هندوستان بودند. «آقاخان کرمانی» در نامه‌ای که از عثمانی برای «میرزاملکم‌خان» مدیر و سردبیر روزنامه قانون در لندن ارسال کرده بود به این مساله اشاره کرده است: «آدم موثقی از بوشهر ... آمده و می‌گوید روزنامه‌های قانون در آن نواحی رستاخیز عظیم برپاکرده‌اند»
از آنجا که چاپ و مطبوعات رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، شاید بهتر باشد که مروری مختصر به نخستین چاپخانه‌های بوشهر بیندازیم.
تاریخ چاپ در بوشهر
در ارتباط با تاریخ چاپ در بوشهر روایت‌های متفاوتی وجود دارد. عده‌ای علوی را نخستین چاپخانه این شهر می‌دانند و عده‌ای دیگر، از چاپخانه مظفری نام می‌برند. اما با توجه به اسناد موجود و شنیده‌ها، نخستین چاپخانه به‌شکل حرفه‌ای و صنعتی چاپخانه علوی بوده است. البته در گذشته چاپخانه مظفری دایر بوده و حتی در کتاب تاریخ چاپ و چاپخانه در بندر بوشهر به قلم سیدقاسم یاحسینی، چاپخانه مظفری را نخستین چاپخانه بندر بوشهر نام نهاده و به‌استناد این کتاب، (۱۹۰۰ م) با مدیریت میرزا علی‌آقا لبیب‌الملک شیرازی شروع به‌کار کرده است.
این شروع کار چاپخانه مظفری بوده تا ۴ سال بعد که یک دستگاه چاپ سربی را وارد ایران کرده و به‌علت نبود کارگر ماهر در زمینه چاپ، همراه با دستگاه چند کارگر هندی را هم با خود به بندر بوشهر آورد. در این چاپخانه، کتاب‌ها و نشریه مظفری به استناد کتاب فوق به چاپ رسیده و سرانجام در سال ۱۳۲۰ در بوشهر به‌کار خود پابان داده و به شیراز و خیابان زند منتقل شده است.
در بین فعالیت چاپخانه مظفری و علوی، اما نام دو چاپخانه دیگر هم به‌چشم می‌خورد. چاپخانه «احودیه» که سال‌های طولانی را به فعالیت پرداخته و چاپخانه خلیج فارس که فعالیت کوتاه‌تری داشته است.
با‌توجه به موارد فوق تاریخ دقیقی برای اینکه کدام چاپخانه زودتر به فعالیت پرداخته مشخص نیست. اما با استناد به نوشته‌ها چاپخانه به‌شکل مدرن و نزدیک به شرایط روز را علوی‌ها پایه‌گذاری کرده و بنا نهادند که تا همین امروز هم با توجه به همه مشکلات پابرجا باقی مانده و به حیات خود ادامه می‌دهد تا لقب با سابقه‌ترین و قدیمیترین چاپخانه فعال ایران را به خود اختصاص دهد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی اما چاپخانه‌های دیگری هم شروع به فعالیت کردند که از بین آن‌ها می‌توان به «زارع»، «نور»، «ولیعصر» و دیگر موارد اشاره کرد که برخی از آن‌ها هنوز هم فعال هستند.
مطبوعات بوشهر از آغاز
نخستین روزنامه مستقل و محلی شهر بوشهر «طلوع» نام داشت که در اوایل سال 1318 هجری قمری یعنی 117 سال پیش به سردبیری «عبدالحمیدخان ثقفی» ملقب به «متین‌السلطنه» با خط نسخ و چاپ سنگی، همراه با تصویر و کاریکاتورهای طنزآمیز ضداستبدادی بود که چاپخانه مظفری آنرا چاپ می‌کرد. مطالب این روزنامه اغلب در محکوم‌کردن استبداد بود. در کتاب تاریخ مطبوعات ایران در دوره مشروطیت؛ جلد دوم ص 141 آمده : «اولین روزنامه هجایی، فکاهی که به‌شیوه ریشخند منتشر شد، روزنامه طلوع است که از سوی متین‌السلطنه منتشر می‌شد. وی بعدها نماینده دور دوم مجلس شورای ملی گشت.»
به‌گفته سیدسیدقاسم یاحسینی، مولف کتاب «صدسال مطبوعات بوشهر»، این روزنامه در تیراژ اندکی چاپ می‌شده و به‌همین دلیل امروز حتی یک نسخه از آن نیز در هیچ کتابخانه‌ای موجود نیست. این روزنامه در همان سال نخست، چند شماره بیشتر منتشر نکرد و چون مصور بود، و امکانات چاپی در آن زمان کم و مشکلات زیادی داشت، احتمال داده می‌شود که دلیل تعطیلی طلوع در بوشهر همین باشد.
پس از آن روزنامه «مظفری» به‌عنوان دومین روزنامه بوشهر در سال 1319هجری قمری به سردبیری متین‌السلطنه در چاپخانه «مبارکه مظفری» با چاپ سنگی منتشر شد. متین‌السلطنه پس از انتشار چند شماره از این روزنامه به خراسان منتقل می‌شود و سردبیری روزنامه را به «لبیب‌الملک شیرازی» می‌سپارد. بهای اشتراک این روزنامه 2 تومان بود. و قیمت هر سطر آگهی در آن، 2 قران.
این روزنامه مطالبی محتوایی شامل، اخبار محلی و برخی حوادث ایران و جهان و نیز مقالات متنوع سیاسی، علمی، اجتماعی، و فرهنگی داشته است. در سال 1340 هجری قمری یعنی پس از بیست و یک سال قمری به دنبال بحران مالی و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی ناشی از به‌قدرت رسیدن رضاشاه، انتشار آن متوقف و به این ترتیب، یکی از قدیمیترین و دیرپاترین روزنامه‌های بوشهر برای همیشه تعطیل می‌شود.(سیدقاسم یاحسینی/صدسال مطبوعات بوشهر)
روزنامه اصلاح نیز در سال 1327 هجری قمری که هوادار انقلاب مشروطه در ایران بود به مدیریت محمدرضا بوشهری منتشر می‌شد. این روزنامه هر چهارشنبه، طبع و هر پنجشنبه توزیع می‌شد و در سرلوحه آن نوشته شده بود: «جریده‌ایست آزاد و در اصلاحات سخن می‌گوید» این روزنامه محتوی اخبار و مقالاتی در دفاع از انقلاب مشروطه و حوادث انقلاب مشروطه در بوشهر بود. با به قدرت رسیدن رضاشاه مدیر این روزنامه از جمله کسانی بود با او به مخالفت پرداخت و مقالاتی را علیه دیکتاتوری او منتشر کرد و همین مساله موجب شد تا روزنامه «اصلاح» چندین بار توسط مقامات دولتی توقیف شود.
از جمله روزنامه‌های دیگری که در بوشهر و در دوران پهلوی اول و دوم منتشر شد، می‌توان به: ندای حق (۱۳۰۴ ش)، خلیج ایران (۱۳۰۷ ش)، نورافشان (۱۳۰۹ ش)، دیلی‌نیوز (۱۳۲۱ ش)، ندای جنوب (۱۳۲۹ ش)، دریاکنار (۱۳۳۰ ش)، سنگلاخ (۱۳۳۰ ش)، پست خلیج (۱۳۳۱ ش)، عرشه (۱۳۳۱ ش) اشاره کرد.
پس از انقلاب نیز تاسیس و انتشار نشریات بوشهر ادامه داشت که البته بعد از انقلاب تاخیر زیادی در انتشار روزنامه در بوشهر صورت گرفت. که ممکن است به علت فضایی خاص دهه شصت، انقلاب فرهنگی، دفاع مقدس و... بود و کسی رغبت چندانی به تاسیس نشریه نشان نمی‌داد و حتی در همان زمان نیز در مرکز و پایتخت هم فعالیت رسانه‌ای روزنامه‌ای چندان چشمگیر نبود. البته نشریه «صدای بوشهر» در سال ۱۳۵۷ توسط ابوالقاسم ایرانی و تنها با انتشار یک شماره انجام گرفت.
با این تاخیر چند ساله، اولین هفته‌نامهٓ بوشهر «آئینه جنوب» در سال (۱۳۷۳) توسط محمد دادفر (نماینده مردم بوشهر در مجلس ششم شورای اسلامی) نشر و توزیع گردید که از همان شماره‌های اول، ضمن اطلاع‌رسانی، تاریخ و فرهنگ جنوب و بوشهر را به خوانندگان خود بازمی‌شناساند. «آئینه جنوب» پس از سالها فعالیت در پایان کار خود به‌صورت یک روزنامه کشوری درآمد که تنها با چاپ چند نسخه تعطیل گردید.
«نسیم جنوب» دومین هفته‌نامه استان بوشهر همسو با «آینه جنوب» نقش مهمی یافت. از ابتدای چاپ هفته‌نامه «نسیم جنوب» بسیاری از نویسندگان و شعرا و قلم به دستان قدیمی استان و جوانان علاقه‌مند به فرهنگ و ادب، همکاری خود را با این هفته نامه شروع کردند و روز به روز با گذشت زمان و کسب تجربه و همراه شدن نویسندگان جدید با هفته‌نامه، کیفیت و جایگاه «نسیم جنوب» ارتقاء یافت. اکنون هفته نامه نسیم جنوب قدیمی ترین نشریه در حال انتشار بوشهر از اسفندماه ۱۳۷۶ تاکنون است. یکی از نخستین دبیران و نویسندگان این نشریه منوچهر آتشی، شاعر فقید، بود که تا سال فوت با نسیم جنوب همکاری داشت.
هفته‌نامه «پیام عسلویه» نیز ازجمله نشریاتی بود که در سال 1383 منتشر شد. این هفته‌نامه به‌خاطر وجود منطقه ویژه پارس جنوبی و بخش عسلویه، به مسایل اقتصادی این منطقه می‌پرداخت و البته بخشی از صفحات خود را نیز به انتشار اخبار بومی و استانی اختصاص می‌داد. «پیام عسلویه» در سال 93 از هفته‌نامه به روزنامه تغییر وضعیت داد.
از دیگر نشریاتی که پس از انقلاب در بوشهر منتشر شده است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: آوای بوشهر (۱۳۷۳یک شماره)، نسیم جنوب (۱۳۷۶)، پیام جنوب (۱۳۷۷)، پیغام (۱۳۷۷)، طب جنوب (۱۳۷۷)، نصیر بوشهر (۱۳۷۸)، لیان (۱۳۷۸)، خلیج فارس (۱۳۷۸)، اتحاد جنوب (۱۳۷۸)، آوای بهارستان (۱۳۸۱)، آوای نخلستان (۱۳۸۰نشریه دانشجویان بوشهری دانشگاه رجایی تهران)، بامداد جنوب(1393) و...
عکس
