کتابی که بوشهری ها باید بخوانند؛
بوشهری ها / انگلیسی ها در بوشهر" عنوان تازه ترین اثر منتشر شده یِ ایرج صغیری است . کتابی که در نشر نریمان ، در بهار ۱۴۰۲ ، نخستین چاپش را روانه بازار کتاب کرده است. بعد از " خالو نکیسا بنات النعش و یوز پلنگ ، خلخال شوم ، قلتدرخونه و محپلنگ" این پنجمین اثر منتشر شده استاد صغیریست. اگر چه برخی از این آثار همچون قلندرخونه و خالو نکیسا در فاصله های زمانی بسیار ؛ دو بار و در نشرهای مختلف منتشر شده اند.
عنوان کتاب جدید استاد صغیری ؛ پیش از خوانش ذهن مخاطب را به سمت یک اثرِ تاریخی هُل می دهد. تو با خود می اندیشی که نویسنده احتمالا تلاش کرده تا سالهای حضور انگلیسی ها در بوشهر مورد مطالعه و کنکاش قرار دهد. همان طور که بسیاری از کتب تاریخی دیگر در شکل و ابعاد مختلف انجام داده اند. ولی روشن است وقتی نامِ ایرج صغیری در ذیلِ چنین عنوانی می درخشد قطعا تو با خود فکر میکنی حتی اگر این اثر یک اثرِ تاریخی باشد ؛ قطعا نوع نگاهش به تاریخ با مورخان و پژوهشگران تاریخ باید متفاوت باشد.
در طول سه دهه ای که با استاد صغیری معاشرت دارم ؛ بارها نام این اثر را از خود وی شنیده بودم ولی هیچ گاه کنجکاوی نکردم که بیشتر بپرسم این اثر با این عنوان قرار است کدام بخش از تاریخ بوشهر را به مطالعه بنشیند؟ و با خود می اندیشیدم که خوب حتما نگاه تاریخی با تمام تفاوتهایش با دیگران در این اثر غالب خواهد بود. به هر ترتیب؛ اولین دیدارم با استاد در سال جدید دقیقا همزمان بود با خبر انتشارِ این اثر در نشر نریمان.
امروز در میانه یِ اردیبهشت ؛ کتاب را در چند ساعت مستمر خواندم . کتابی روان ؛ جذاب و دوست داشتنی که به گمانم بوشهری ها همه باید بخوانندش.
اما "انگلیسی ها در بوشهر " چگونه کتابیست؟ و صغیری چه کرده است با تاریخ ، روایت تاریخ و تاریخِ بوشهر.
ایرج صغیری در اوج جوانی اش وقتی برای ادامه تحصیل در اواخر دهه چهل از بوشهر رفت تا در کلاس اساتیدی همچون دکتر علی شریعتی بنشیند و با هم دانشگاهی هایی همچون داریوش ارجمند در مشهد تئاتر را به شکل نوینی تجربه کند ؛ خیلی زود به این نتیجه رسید که رازِ موفقیتش در دنیای ادب و هنر از بسترِ فرهنگ بومی و قومی آبا و اجدادش می گذرد. گفتگوها و مصاحبه های بیشمارش در دهه پنجاه ، بعد از خلقِ شاهکارِ "قلندرخونه " نشان دهنده این مهم است که او در همان دوران به این نتیجه رسیده که می توان بر بسترِ بومِ و زیستِ خود آثاری خلق کرد که شگفتی جهانیان را برانگیزد.و در همان روزگار است که میگوید: راه نجات تئاتر ایران از دل آداب و آیین ها می گذرد.
او در همان جوانی اشاره می کند که تجربه کردن آثارِ دیگران هیچ اشکالی ندارد. تا می توانیم آثار همگان، با هر فرهنگی را ، حتی اگر هیچ نقطه اشتراکی با فرهنگ ما نداشته باشد تجربه کنیم ؛ اما واقعیت آنست اگر می خواهیم خود را در حوزه فرهنگ و هنر به جهان معرفی کنیم ؛ هیچ بستری، غنی تر از فرهنگ بومی نداریم. برای آنکه به این مهم در اندیشه ها و افکار ایرج صغیری پی ببریم ، کافیست به تلاشهایش در تئاتر، سینما، نمایشنامه نویسی، داستان نویسی ، فیلمنامه نویسی در شش دهه گذشته نگاهی بیندازیم . او خود هرگز در تمام تلاش هایش در همه حوزه ها هرگز از این اندیشه دور نشده است.
با اشاره گذرا ، پس مکث وی بر تاریخ بوشهر در اثر جدیدش نکته جدیدی نیست . او شیفته‌یِ تاریخ و فرهنگ و خرده فرهنگها و آداب و آیین و رسوم جنوب است و سالهای سال برایش تلاش کرده است. این کتاب گوشه ای از تلاش های اوست .
در کتاب " انگلیسی ها در بوشهر " ، صغیری ، شانزده روایت و خاطره واقعی را با زبان و ادبیات خود نگاشته است. جالب آنکه پیش از هر کدام ، روایت گران اصلی را معرفی کرده است. همین جا اشاره کنم به اهمیت این نکته ظریف که برای کنکاشگری چون ایرج صغیری چقدر مهم بوده که در کوچه پس کوچه های تاریخ بوشهر گشته و با زنان و مردان سالدار گفتگو کرده است . روایتگرانی که اکنون هیچ کدام در قید حیات نیستند ؛ اما قلم و ادبیات یک‌نویسنده دغدغه مند نام و نشانشان را برای همیشه زنده نگه می دارد . روشن است که صغیری این روایت ها را با زبان و ادبیات خود نوشته است . برخی از آنها به شدت داستانند و برخی دیگر پتانسیل تبدیل به نمایش نامه و فیلمنامه های جذابی را دارند که یقینا اهالی سینما و تئاتر از آن به راحتی نخواهند گذشت.
فارغ از زبان و ادبیات ؛ که همچون سایر آثار صغیری نثر ساده ، روان و بی تکلفیست و برای برقراری ارتباط با آن نیازمندِ هیچ تلاشی نیست ؛ که این نیز ریشه در اعتقاد و باور نویسنده به مقولات فرهنگی و هنری دارد که هر اثر ادبی هنری بی هیچ تلاشی باید با هر قشری ارتباط برقرار کند و نیز فارغ از مسائل و رویکردهای تاریخی، این کتاب می تواند منبعی باشد برای مطالعات مردم شناختی، جامعه شناختی،نشانه شناختی و قوم و بوم شناختی.
خوانش این کتاب، روز خوبی را رقم زد در میانه اردیبهشت ماه ، و به همین سبب خوانشش را به همه اهالی کتاب و علاقمندان به تاریخ بوشهر پیشنهاد می کنم. برخی اوقات باید تاریخ را از دل ادبیات خواند تا لذتش بیشتر شود ؛ حتی اگر مرز میان خیال و واقعیت در آن روشن نباشد. و روشن است که هنرمندان و نویسندگان و شاعران، تاریخ را به گونه ای ببینند که مورخان هرگز.
عکس
