بوشهری ها / پرویز هوشمند| اخیرا جناب گز درازی رئیس اتاق بازرگانی بوشهر درباره توسعه زیرساخت‌های بندری در بوشهر و بندر دیر به درستی مسائلی را مطرح کرده است و با توجه به احتمال تجدید روابط بازرگانی با عربستان و نزدیکی بوشهر به بندر دمام عربستان پیشنهاد لایروبی اسکله بوشهر را ارائه داده و از دولت خواسته تا بوشهر، بندر معین عربستان شود.در مورد دیر نیز فرموده‌اند «از آنجا که بندر دیر در حال حاضر علاوه بر صادرات به قطر ،بندر وجایگاه ترانزیت کالا هم می‌باشد باید اسکله دیر چنان تجهیز شود که قابلیت چندین نوبت تخلیه و بارگیری داشته باشد. »
با توجه به موقعیت بندر دیر و از آنجا که در حال حاضر سفاین ماهیگیری و صید صنعتی و شیلات نیز در مجموعه اسکله‌های فعلی دیر رفت و آمد دارند ضروری ترین و کارآمدترین اقدام در جهت توسعه اسکله و تاسیسات بندری در حد صادرات به قطر و ترانزیت کالا، لایروبی خور بردستان در چهار کیلومتری دیر و ایجاد تاسیسات پهلوگیری و تجهیز در دو طرف خور بردستان و بازگرداندن رونق تجاری به این بندر باستانی جنوب خلیج فارس است .این کار به کم شدن بار ترافیک از اسکله دیر و استفاده تجار و فعالان اقتصادی دیر و کنگان ،به جهت مجاورت با بردستان، در آینده می شود وبه آبادانی بردستان و شهر و روستاهای پیرامون آن منجر می گردد.
به دلالت نوشته‌های سیاحان و مورخان از جمله مستوفی یزدی مورخ اواخر دوره صفویه در کتاب «مختصر و مفید»نوشته شده به سال ۱۰۹۱هجری قمری، بردستان تا دوره صفویه بندری آبادان بود و« بیشترین جهازات هند و بحرین در بردستان پهلو می‌گیرند». پیتر دو واله سیاح معروف ایتالیایی در سفرنامه خود، که در سال ۱۶۲۳ میلادی نوشته شده، از ورود کشتی حامل خود و مسافران که از مسقط به مقصد بوشهر و بصره در حال حرکت بوده به خور بردستان جهت تهیه آب و ممانعت سربازان صفوی از پهلو گرفتن و تهدید با تفنگ شمخال نوشته است.
اما این بندر باستانی و تجاری مهم به جهت سیلاب عظیم دو سه قرن پیش که بر اثر جاری شدن سیل از کوه‌های شرقی احمد سلمان و کوه‌های شمالی امیر دیوان و همزمانی آن با مد دریا ،تخریب و تاسیسات بندری آن که تا ضلع جنوبی بردستان فعلی می رسیده است نابود و بستر خور پس از نشست سیل از گل ولای پر و در واقع سیل رونق این بندر باستانی را با خود می‌برد. با توجه به محدود بودن وسایل و ابزار در آن زمان هیچ اقدامی برای بازگرداندن رونق گذشته و لایروبی صورت نگرفت . تجار و ناخدایان بردستانی پس از استفاده چند ساله از بندر کنگان با همراهی حاجی خان که با وصلت با خانواده بردستانی، بردستان را هم ضمیمه دشتی کرده و خود نیز از تجار مهم منطقه بوشهر و دشتی و دارای کشتی و لنج‌های متعدد و فعال در بنادر بوشهر و خان بردخون و لاور ساحلی بود با توجه به موقعیت جغرافیایی دیر فعلی و نزدیکی و اشراف به منطقه مطاف ،بندر دیر را تاسیس کردند . اهالی سختکوش بردستانی، بندر جدید التأسیس خود را چنان رونق بخشیدند که تعداد سفاین دیر را به دلالت گزارش کنسول فرانسه به ۵۰ فروند رسانیده که از همه بنادر آن زمان به استثنای بوشهر بالاتر بوده است . رونق دیر در زمان حیدر خان بردستانی فرزند حاجی خان چنان شد که از طرف والی فارس و با تایید حکومت مرکزی قاجار به عنوان بندر معین بحرین تعیین گردید.
با عنایت به سابقه تاریخی تجاری بردستان وبا توجه به اینکه خور بردستان در گذشته هم مرکز و ایستگاه سفاین دریایی بوده است پیشنهاد تجدید بنای تاسیسات بندری آن باید مورد توجه قرار گیرد.
مسأله مهم دیگری که قابل طرح در این پیشنهاد هست اینکه با عنایت به گفته‌های معمرین بردستانی و نیز مشاهدات میدانی، بستر این خور جز در یک نقطه آن هم به طول کمتر از نیم کیلومتر ،سنگی (گسار) نیست بلکه گل و لای آبرفتی و در دهانه شن های دریایی است . از این رو لایروبی آن آسان و کم هزینه است و از گل و لای استحصالی از لایروبی آن می‌توان جزیره مصنوعی کوچکی مثلاً در برابر پارک شهر بنک ساخت .از طرفی با توجه به سدهای خاکی ساخته شده در سال‌های اخیر و مهار قسمتی از آب‌های جاری شده از کوه احمد سلمان در آبدان و دوراهی لمبدان و نیز سد باغان ،احتمال تکرار فاجعه سیلاب دو سه قرن پیش کمتر است از اینرو سرمایه‌گذاری و صرف بودجه در این پروژه مقرون به صرفه می کند. حتی پس از بررسی و کارشناسی و خاکشناسی می‌توان ساخت رشته فرعی در ضلع غربی خور که اراضی ملی و سبخزار است متصل به خور لایروبی شده کرد ،(شرق به غرب) و آن را اسکله قایق های کوچک ماهیگیری کرد .مورد دیگر تبدیل پل فعلی بر روی خور جاده وفاق بین دیر و کنگان به پل قوسی بزرگ برای ورود و خروج کشتی‌های بزرگ در آینده در نظر داشت.
تشویق دولت قطر به سرمایه گذاری در طرح لایروبی و تجدید بندر بردستان یا تشویق سرمایه گذاران داخلی با ایجاد تسهیلات و رفع موانع دست و پاگیر اداری ، یکی از راه‌های اجرایی این پیشنهاد است. قسمت اعظم اسکله‌های دبی و سایر امارات عربی در واقع خورهای لایروبی شده آن مناطق است که با کارشناسی علمی ،سرمایه‌گذاری در تاسیسات بندری و پهلوگیری ایجاد شده اند و بعضاً به زیبایی و تغییر چهره شهرهای این مناطق افزوده و امروزه به یکی از بنادر مهم خاورمیانه و کسب درآمد تجاری تبدیل شده‌اند .مسلماً استفاده از تجارب این کشورها راهگشاست.
منابع سابقه تاریخی بندر بردستان:
کتاب مختصر ومفید مستوفی یزدی
سفرنامه پیتر دو واله ترجمه بهروزی
کتاب الاسطوره والتاریخ الموازی
نوشته محمد بن خلیفه چاپ بحرین
خاطرات قنسول فرانسه ترجمه پورجوادی
پرویز هوشمند
