بوشهری ها /صدیقه بهزادپور – روزنامه نگار/ بحران در حوزه انرژی ایران در سالهای اخیر، تبدیل به یک ناترازی ساختاری و ریشه‌دار تبدیل شده که هر ساله ابعاد تازه‌تری به خود می‌گیرد و دیگر نمی توان به آن بعنوان یک چالش مقطعی یا قصلی نگریست.از کمبود برق در تابستان گرفته تا کسری گاز در زمستان، نشانه‌هایی از یک بحران فراگیر هستند که از سال‌ها پیش آغاز شده و تاکنون راهکار مؤثر و پایداری برای آن ارائه نشده است. این امر به ویژه همزمان با وقوع جنگ بین ایران و رژیم صهیونیستی ابعاد گسترده تری نیز به خود گرفته است. به باور کارشناسان، انرژی در ایران به یک میدان تعارض منافع، دخالت‌های غیرکارشناسی و ساختارهای ناکارآمد تبدیل شده است. عبور از این وضعیت، نیازمند اصلاح سیاست‌ها، واقعی‌سازی قیمت‌ها، اعتماد به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری هوشمندانه در انرژی‌های نو است و بر این اساس تنها با این نگاه جامع‌نگر و آینده‌محور، می‌توان امید داشت که کشور از این بحران مزمن عبور کند و به سمت توسعه پایدار انرژی گام بردارد.
سیاست‌های ناکارآمد؛ علت اصلی ناترازی انرژی
حمیدرضا صالحی، نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در به بررسی ابعاد این بحران، دلایل ریشه‌ای آن گفت: ریشه‌های مشکل ناترازی انرژی را باید پیش از هرچیز در سیاست‌گذاری‌های نادرست و رویکردهای دستوری به عنوان اصلی‌ترین عامل استمرار این مشکل جستجو کرد. به گفته او، طی دهه‌های گذشته، نگاه دولت‌ها به بخش انرژی، نگاهی غیرواقعی و از بالا به پایین بوده و همین امر باعث شده است که نه‌تنها انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری و توسعه باقی نماند، بلکه ظرفیتهای موجود نیز به شکل بهینه مورد بهره‌برداری قرار نگیرند. وی با تأکید بر اینکه قیمت‌گذاری‌های غیرکارشناسی و سرکوب‌شده، عملاً اقتصاد انرژی کشور را دچار اختلال کرده، افزود: زمانی قیمت برق، گاز یا بنزین با واقعیت‌های اقتصادی و بازار جهانی فاصله زیادی دارد، هیچ بازیگری در بخش خصوصی تمایلی برای سرمایه‌گذاری ندارد. این یعنی ظرفیت تولید توسعه نمی‌یابد و مصرف نیز به شکل افسارگسیخته ادامه پیدا می‌کند.
فقدان انگیزه برای سرمایه گذاران
نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی در ادامه به تأثیر این سیاست‌ها بر مشارکت بخش خصوصی اشاره می‌کند: وقتی تولید صرفه اقتصادی ندارد، سرمایه گذار تمایل و انگیزه کمتری برای حضور در عرصه های مختلف دارد. دولت با دخالت در بازار و سرکوب قیمت‌ها، ریسک سرمایه‌گذاری را بالا برده و در عمل اعتماد بخش خصوصی را سلب کرده است.. صالحی معتقد است بخش زیادی از بحران برق در کشور، ناشی از همین ضعف در سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های جدید و عدم ارتقاء زیرساخت‌هاست؛ چراکه بخش خصوصی نمی‌تواند در بستری پر از ابهام، نااطمینانی و فقدان سودآوری، نقش مؤثری ایفا کند.
ناکارآمدی ساختارها و ضعف هماهنگی بین نهادها
صالحی اضافه کرد: نبود هماهنگی مؤثر بین نهادهای مرتبط با حوزه انرژی است. به گفته او، وزارت نیرو، شرکت‌های تابعه، سازمان‌های نظارتی و دیگر بازیگران حوزه انرژی، عمدتاً به شکل جزیره‌ای عمل می‌کنند و این پراکندگی در سیاست‌گذاری و اجرا، کارآمدی سیستم را کاهش داده است. او ادامه داد: ما به یک مدیریت یکپارچه نیاز داریم. تا زمانی که نهادهای مسئول درک مشترکی از بحران نداشته باشند و سیاست‌ها به شکل منسجم اجرا نشوند، نمی‌توان انتظار بهبود پایدار داشت. این موضوع نه فقط یک چالش فنی، بلکه یک ضعف ساختاری جدی است، در حقیقت حل بحران انرژی تنها در گرو اصلاحات اساسی و بلندمدت خواهد بود و نمی‌توان با راهکارهای موقت و شعاری، از این پیچ تاریخی عبور کرد و در این راستا قطعاً مجموعه‌ای از سیاست‌ها برای بهبود شرایط نیاز است. نایب رئیس کمیسیون اتاق بازرگانی انرژی ایران واقعی‌سازی قیمت‌ها را اولین گام برای اصلاح در این حوزه ذکر و تاکید کرد: اولین اقدام ضروری در این زمینه، اصلاح قیمت حامل‌های انرژی است. قیمت پایین و غیرواقعی برق، گاز و بنزین، نه‌تنها تولید را غیراقتصادی کرده، بلکه زمینه‌ساز قاچاق گسترده و اتلاف منابع نیز شده است. صالحی با اشاره به اینکه از دولت احمدی‌نژاد تاکنون قیمت بنزین به‌صورت مؤثر و تدریجی افزایش نیافته، گفت: این روند موجب شده تا فاصله قیمت داخلی با کشورهای همسایه زیاد شود و عملاً انگیزه برای قاچاق و مصرف بی‌رویه فراهم شود.
توانمندسازی بخش خصوصی و توسعه بورس انرژی
او توضیح داد: دولت باید از ایفای نقش انحصاری در تولید و توزیع انرژی دست بردارد و صرفاً نقش تنظیم‌گر و ناظر را ایفا کند، چرا که هر جا بخش خصوصی با امنیت و انگیزه وارد میدان شده، توسعه و بهره‌وری افزایش یافته است. به عبارتی مسئله این است که بخش خصوصی باید احساس کند که در یک بازار پایدار و سودآور سرمایه‌گذاری می‌کند، نه در محیطی پرریسک و مبهمی که آینده ای نامعلوم دارد. این تحلیلگر بازار انرژی ادامه داد: شفاف‌سازی و رقابتی کردن بازار از طریق تقویت بورس انرژی، یکی از محورهای اساسی پیشنهادی صالحی است. او معتقد است که بورس انرژی می‌تواند مکانیزمی مؤثر برای تعادل عرضه و تقاضا، جذب سرمایه و مقابله با رانت و فساد باشد. شفافیت در قیمت‌ها و قراردادها، انگیزه‌های تولید را بالا می‌برد و زمینه‌ای برای حضور بازیگران بیشتر فراهم می‌کند.
حلقه مفقوده انرژی‌های نو
نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران ضمن اشاره به ظرفیتهای مطلوب تجدیدپذیرها در ایران گفت: استفاده از ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی، یکی از ابزارهای کلیدی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش تاب‌آوری نظام انرژی کشور است. او معتقد است: اگرچه اقداماتی در مسیر توسعه تجدیدپذیرها صورت گرفته، اما این حوزه همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری جدی و نگاه راهبردی است. ما نباید منتظر بمانیم تا بحران شدیدتر شود، بلکه باید از همین حالا تنوع‌بخشی به سبد انرژی را در دستور کار قرار دهیم. صالحی تصریح کرد: برای نجات بخش انرژی ایران از وضعیت فعلی، باید با شجاعت به اصلاحات تن داد، چرا که قطعاً بحران انرژی فقط یک مسأله فنی نیست؛ بلکه محصول تصمیمات اشتباه، ساختارهای ناکارآمد و بی‌توجهی به منطق بازار است. اگر همین امروز اقدام نکنیم، فردا دیر خواهد بود.
عکس
