شهر بی سینما ، شهر بی رویا

بوشهری ها / سمیه اسدی |  بیراه نیست اگر بگوییم که مردمی که در جغرافیای بوشهر می زیسته اند همواره هنر را گرامی داشته و می دارند و ما آنها را مردمی هنرمند و هنردوست می‌شناسیم. بوشهر هنرمند زیاد به خود دیده است. هنر چه در قالب ساخت مصنوعات دستی ، چه در شعر و نوشتار و چه به صورت ساخت و نمایش فیلم ، همیشه دغدغه مردمی بوده که تصور می شد جز تجارت از راه دریا دغدغه دیگری ندارند.

 نمایش فیلم و صنعت فیلم سازی در بوشهر به لطف بندر بودن آن و ارتباط با آن سوی آب ها اندک زمانی پس از ورود به ایران به این شهر نیز پا گذاشت. چندی پس از آن که قاجاریه در این زمینه علاقمندی نشان داد و ناصرالدین شاه با ساخت فیلمی کوتاه مفهومی در حیاط کاخ گلستان و بعدها مظفرالدین شاه با وارد کردن یک دستگاه سینماتوگراف ، ورود سینما به ایران را کلید زدند ، آن سوتر آوازه این صنعت جدید از بندر بوشهر هم سر برآورد و خیلی زود عاشقان سینه چاک زیادی پیدا کرد.

 لذت دیدن تصاویری متحرک هر از گاهی تاجران را وسوسه می کرد تا با هزینه شخصی خود دستگاه آپارات خریداری و به بندر بوشهر وارد کنند که هم جذاب بود و هم سرگرم کننده. بدین ترتیب گاه در فضای باز و گاه در زیر چادر ، اولین سینماها با ابتدایی ترین وسایل در بوشهر متولد شد به گونه ای که تنها چهار سال پس از تاسیس سالن های سینما در جهان ، اولین سالن سینما در ایران و پس از آن در سال 1293 سالن های برای نمایش فیلم در شهرهای بوشهر و مشهد تاسیس شد.

نخستین سینماها در بوشهر البته با هزینه شخصی ساخته شد از جمله سینمای حاج یحیی عکاس در محله کوتی.سپس در خیابان لیان بوشهر سینمای پارس راه اندازی شد که قدمت آن به سال 1337 برمی گشت و به دنبال آن سینماهایی با عنوان ساحل ، خلیج فارس ، فانوس( بهمن کنونی) و غیره یکی پس از دیگری در بوشهر راه اندازی شد که در نمایش فیلم و جلب تماشاگر با یکدیگر به رقابت می پرداختند.

گر چه جمعیت علاقمند و به اصطلاح سینما رو بوشهر در این سالها بی شمار بوده اما اینها همه محدود به نمایش و دیدن فیلم     نمی شد. تاریخ سینمای بوشهر نشان می دهد که هرگز از فیلمسازی برکنار نبوده است و پیشگامانی چون حسین دهقانی ، محمدرضا بیات ، مسیح مالکی ، خورشید فقیه و....با ساخت فیلم های کوتاه در دوره سینمای آزاد بوشهر و همچنین هنرمندان جوان جویای نام امروز طی سالیان دور و نزدیک برگ های زرینی به آن افزوده اند.

جذابیت فرهنگی و غنای تاریخی بوشهر همواره منشا اثر تولید آثار سینمایی برجسته ای بوده که از آن جمله می توان به فیلم هایی همچون انتظار(1353) ساخته امیر نادری ، سفر غریب (1366) ساخته ایرج صغیری ، مستند اربعین (1349) ساخته ناصر تقوایی ، سریال دلیران تنگستان (1353) به کارگردانی همایون شهنواز اشاره کرد.

بندر بوشهر که طی دهه ها هنرمندان زیادی را در قالب فیلمساز و بازیگر در این عرصه معرفی کرده است و نیز محل فیلمبرداری و لوکیشن شماری از فیلم های برجسته تاریخ سینمای ایران بوده است ، همچنان و تا به امروز نیز پس یک قرن و اندی علاقمندان   بی شماری دارد.

اما بهانه این نوشتار ، روز ملی سینماست. مناسبتی برای بیان دردهای سینمای امروز بوشهر که خاموش و مهجور در گوشه ای افتاده است و همچون طفل یتیمی می ماند که نیازمند دلگرمی کوچکی است تا شعله های امید را در سرمای وجود خود زنده نگه دارد.

نوشتن از روز ملی سینما در روزی که دو سالن سینمای بوشهر – بهمن و شهید آوینی -  به حالت تعطیل در آمده اند ، سخت است و درد دل آنها که در این عرصه موی سپید کرده اند ، بسیار.

صنعتی که دیگر صنعت نیست

با داریوش غریب زاده گفت و گو می کنم. فیلمساز برجسته بوشهری که دارای افتخارات بین المللی متعددی چون مدال نقره یونیکا ، جایزه بزرگ جشنواره اکواتنو فولک رومانی ، جایزه ویژه برنوچک است و کارگردانی فیلم های کوتاه مهمی چون لاک پشت ، مردآبی ، بومرنگ و اسکار را به عهده داشته است. کتاب " تش باد"  او نیز علاقمندان بسیاری دارد که تاکنون نقدهای خوبی بر آن شده است.

وی سینمای امروز بوشهر را  " مرده ای می داند در گورش تنگ"   . می گوید: دوازده یا سیزده ساله بودم که در بوشهر سه سینمای فانوس ، پارس و ساحل به طور همزمان فیلم های روز دنیا را اکران   می کردند. فیلم هایی که تنها دو سال از تولیدشان می گذشت در سالن های سینمای آن روز بوشهر به نمایش در می آمد.ازدحام جمعیت علاقمند به دیدن فیلم در جلوی باجه فروش بلیط به حدی بود که همیشه به نزاع میان علاقمندان بر سر تهیه بلیط منجر می شد و در آن گوشه و کنارها اگر دقت می کردی می شد شماری دکمه های کنده شده از پیراهن مشاهده کرد.

اما اکنون گویی سینما و سینما رفتن در بوشهر تمام شده است. نه سینمایی فعالی هست و نه فیلمی که سیل علاقمندان را به سوی خود بخواند. در چنین شرایطی اگر سالن های سینما را که اکنون پیر و فرتوت اند و روح تازه ای نیست که در آنها دمیده شود چه بهتر که به بهایی کمتر تغییر کاربری داده شوند شاید بتوان از آن به منظور کاری خداپسندانه تر برای عموم استفاده کرد.

غریب زاده همچنین وضع تیاتر را هم چون سینما می داند و می گوید فرقی نمی کند. تیاتر و سینما هر دو از یک جنس هستند.در  بوشهر تیاتر هم چون سینما تعطیل است و کار در خوری انجام نمی شود. گاهی به صورت پراکنده کارهایی انجام می شود. مثلا  بیست سی نفر جوان برای یک چند روزی خود را برای حضور در یک جشنواره آماده می کنند. به سر تمرین می روند اما همین که جشنواره پایان یافت کار آنها هم تمام می شود. یکی راننده اسنپ است و آن دیگری کارگر.نگاه هیچ کدام هم حرفه ای نیست. این جوان چون حمایت نمی شود مجبور است به دنبال کار دیگری برود.

این فیلمساز برجسته بوشهری به روز ملی سینما نیز اشاره می کند و اعتقاد دارد سینما مقوله ای بین المللی است که نباید به آن نگاهی محلی داشت. سینما هم مثل دیگر انواع هنر در همه جای دنیا وجود داشته و تعلق به جغرافیای خاصی ندارد. آثار یک هنرمند باید همه جا دیده شود. وقتی نگاه به چنین پدیده ای محلی باشد نتیجه اش چیزی جز افول سینما نخواهد بود.

وی ادامه می دهد که امروزه که زندگی پیچیده تر و دغدغه های مردم بیشترشده است ، این انتظار از سینما وجود دارد که حال مردم را خوب کند اما واقعیت این  است حال خود سینما اصلا خوب نیست.

داریوش غریب زاده که چه در شهر بوشهر و چه در شهرهای دیگر همواره کلاس ها و کارگاه های آموزشی زیادی را در زمینه فیلمنامه نویسی برگزار کرده است اشاره می کند که جوان های مشتاق زیادی در این کارگاه ها شرکت می کنند اما از سوی متولیان فرهنگ و هنر حمایت نمی شوند و در نهایت گمنام می مانند و آنها که آثاری قابل ستایشی تولید می کنند نیز به فکر کوچ از این سرزمین هستند.

سینمای بوشهر به یک پدر نیاز دارد

به سراغ عبدالرحمن برزگر ، فعال فرهنگی و مسئول سابق انجمن سینمای بوشهر نیز می روم و از او تحلیلی از وضعیت موجود فعالیت های سینمایی و فیلمسازی در بوشهر می خواهم. برزگر از پیشکسوتان این عرصه محسوب می شود. راه اندازی کتابخانه تخصصی سینما و ادبیات، استودیو صدای "بخشو"، استودیو پرده سبز (کروماکی) خلیج فارس، سینما روباز داریوش غریب زاده، ، گالری عکس، موزه "فیلم و عکس بوشهر" و تأسیس کارگاه موسیقی فیلم کوتاه، تأسیس داستان خانه هلیله تنها کتابخانه روستای هلیله در جوار نیروگاه اتمی بوشهر و ده ها کار اثر گذار دیگر را در کارنامه فرهنگی خود دارد.

برزگر می گوید: سینما در بوشهر را می توان از دو جنبه بررسی کرد. یکی سابقه نمایش فیلم در بوشهر که قدمت اکران فیلم در آن به سال 1298 می رسد و از این نظر جزو شهرهای پیشگام در این صنعت بوده است. بخش دیگر تولید فیلم است که به دوره سینمای آزاد بوشهر برمی گردد که طی آن افرادی مانند ناصر وجدان ، خورشید فقیه ، احمد آرام و حسین دهقانی موج جدیدی از سینمای کوتاه و آزاد بوشهر را ایجاد کردند که آثار آنان در خور تحسین است..علاوه بر آن نیز فیلم های برجسته ای توسط فیلمسازانی مطرح چون ناصر تقوایی و امیر نادری در بوشهر ساخته شد که در زمان خود بسیار مورد توجه قرار گرفت.اما پس از طی این دوره درخشان ، سینمای بوشهر رو به افول رفت و تا به امروز که با رکود شدیدی مواجه است.

برزگر معتقد است امروز با تعطیلی سینماها و مراکز فرهنگی بوشهر ، فرهنگ و هنر در این شهر به خواب عمیقی فرو رفته است متاسفانه با این شزایط نمی توان آن را از خواب بیدار کرد.در شهری که همیشه در این عرصه حرفی برای گفتن داشته و صاحب هنرمندان مطرحی بوده است ، دو سینمای موجود آن تعطیل است.وضعیت سینما کانون نیز مشخص نیست که چرا غیرفعال شده است.در بسیاری از مناطق پرجمعیت شهر همچون منطقه بهمنی و دواس حتی یک خانه فرهنگ برای علاقمندان وجود ندارد. مجتمع فرهنگی 9 دی نیز تعطیل شده است. بنده با صرف هزینه ای بسیار در این مجتمع فرهنگی گالری و موزه سینما راه اندازی کردم و دستگاه های قدیمی نمایش فیلم مثل آپارات و فیلم های قدیمی را به این موزه آوردیم اما در حال حاضر این موزه برچیده شده است.

این هنرمند پیشکسوت اضافه می کند زیرساخت های فرهنگی در بوشهر وجود دارد ولی از آن به درستی استفاده نمی شود.

وی می گوید نمی بایست بدون کار کارشناسی و تنها با یک نامه یک شبه سینماها را تعطیل کنند.این یک آفت است برای حوزه فرهنگ و هنر که مدیران مسئول آن خود را بی نیاز از مشاوره کارشناسان این حوزه بدانند.باید توجه کرد که مدیریت فرهنگی بسیار سخت تر از کار فرهنگی است. کشتی فرهنگ و هنر بوشهر ناخدایی می خواهد که اگر خود کارشناس نباشد حداقل این فضا را فراهم کند تا در محیطی کاملا دوستانه و نقدپذیر از نظرات کارشناسان دلسوز بهره مند گردد. چرا که در حال حاضر هنرمندان بوشهر به یک پدر و یک بزرگ نیازمندند .کسی که بتوانند به آن تکیه کنند و از حمایت آن برخوردار شوند.

برزگر معتقد است با وجود همه این کاستی ها یک هنرمند چه رغبتی دارد که از روز ملی سینما بگوید؟ در روزی که می شد پس از 35 سال از ایرج صغیری بنیانگذار انجمن سینمای جوان بوشهر و  سازنده فیلم  "سفر غریب"  تجلیل کرد. آن هم در حالی که پس از تحمل رنج و مشقت های بسیار برای تبدیل این فیلم 35 میلیمتری به دیجیتال و گرفتن مجوز اکران این فیلم ، سالن سینمایی در شهر بوشهر فعال نیست که بتوان این فیلم را در آن نمایش داد و به نشانه احترام ، شاخه گلی به گردن فیلمساز آن انداخت.فیلمی که همه بازیگران آن بوشهری هستند و تنها یک بار در بوشهر به نمایش در آمده است.

سینما بهمن در انتظار توسعه و تجهیز

به هر روی و با توجه غنای بوشهر در تولید و ساخت فیلم و سابقه طولانی و درخشان در صنعت فیلمسازی و همچنین مقوله تیاتر و سینما که بوشهر همواره یکی از قطب های فعال در این زمینه بوده است ، زیبنده این شهر نیست که مراکز فرهنگی آن تعطیل و یا نیمه فعال باشند. گرچه سینما بهمن پس از حادثه متروپل در آبادان در لیست ساختمان های فرسوده و نیازمند تعمیر قرار گرفت و تعطیل شد اما تا به امروز مشخص نیست که تعمیرات آن در چه مرحله ای قرار دارد و این تعطیلی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. امید پارسایی فر ، رییس حوزه هنری انقلاب اسلامی بوشهر در پاسخ به این سوال می گوید: پس از وقوع حادثه متروپل آبادان ستاد بحران در کشور ایجاد شد و طی آن فعالیت مراکزی که بنای آنها فرسوده بود ، خطرآفرین قلمداد شد. سینما بهمن نیز یکی از این بناها بود که فعالیت آن از تاریخ سیزدهم تیرماه سال جاری متوقف شد.

وی می فزاید: از آن تاریخ به بعد مساله توسعه و تجهیز این سینما را در اولویت کار خود قرار داده و مکاتبات و پیگیری های زیادی در این زمینه انجام دادیم که منجر به بازدید استاندار از محوطه این سینما شد.

پارسایی فر می گوید بازدید استاندار از سینما بهمن این مصوبه را در پی داشت که ساختمان سینما طی مدت 20 روز کارشناسی شود که آیا قابلیت توسعه و تجهیز دارد یا نه که در صورت امکان این سینمای قدیمی به یک پردیس سینمایی تبدیل شود.

 از سخنان رییس حوزه هنری اینگونه بر می آید که فعلا و در کوتاه مدت نمی توان انتظار بازگشایی مجدد این سینما را داشت و باید نشست و دید که سرنوشت این سینمای قدیمی چه خواهد شد.در سوی دیگر شهر البته سینما شهید آوینی نیز به دلایلی نامعلومی تعطیل است. برای پیگیری علت آن با مدیرکل ارشاد استان تماس گرفتم که تا این لحظه در این زمینه پاسخی نداده است.