راههای برون رفت از بحران آب در بوشهر را بررسی می کند
بوشهری ها /صدیقه بهزادپور / تشدید بحران کم آبی همزمان با تغییرات اقلیمی در سراسر جهان، رویکردی است که باعث شده مسئولان در سطوح مختلف در اندیشه مواجهه اصلاحی و کارآمد با آن باشند. قطعاً وجود منابع آبی غنی مانند دریاها و... یکی از شانسهای مطلوب برای کشورهایی به شمار می آید که می توانند با استفاده از دستگاه های آب شیرین کن به رفع این مشکل حداقل در محدود شهرهای ساحلی، بر این بحران غالب شوند. اما در حالی‌که استان بوشهر در جوار خلیج فارس قرار دارد و به‌صورت طبیعی باید یکی از امن‌ترین مناطق کشور از نظر دسترسی به منابع آبی باشد، اما در حال حاضر با بحران جدی کم‌آبی و حتی تشنگی دست‌وپنجه نرم می‌کند و حتی ساکنان برخی مناطق این استان روزها منتظر نوبت آب خود هستند، آن‌هم نه از طریق شبکه منظم آبرسانی، بلکه به‌وسیله تانکرهایی که گاهی با قیمت‌های بالا و گاه با تأخیرهای طولانی به خانه‌ها می‌رسند. وضعیت بحرانی موجود نه‌تنها نمادی از شکست در حکمرانی منابع آب است، بلکه نشانه‌ای از تضاد دردناک میان «ظرفیت طبیعی» و «واقعیت اجرایی» در مدیریت منابع حیاتی کشور به‌شمار می‌رود.
یک تابستان داغ، بدون آب
همزمان با افزایش دما و قرارگیری در فصل داغ تابستان در شهرهای جنوبی به ویژه بوشهر، عدم دسترسی به آب نه‌تنها رفاه شهروندان را مختل می‌کند، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت جسمی، بهداشت عمومی و حتی امنیت اجتماعی قلمداد می‌شود. بر اساس گزارشهای محلی، ساکنان برخی نقاط شهر بوشهر و مناطق اطراف، برای پر کردن مخزن آب ۲۰۰۰ لیتری باید بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان پرداخت کنند که قطعاً این امر بار مالی سنگینی بر خانواده‌های کم‌درآمد تحمیل کرده و عملاً دسترسی برابر به این منبع حیاتی را از بین برده است. کارشناسان درباره دلیل اصلی چالش کم آبی در استان بوشهر، می گویند؛ حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل شبکه انتقال و توزیع آب در این استان دچار فرسودگی است واین به آن معناست که بخش بزرگی از آبی که از منابع شیرین یا تأسیسات آب‌شیرین‌کن تأمین می‌شود، هرگز به مقصد نهایی نمی‌رسد. بعلاوه در برخی مناطق سیستم‌های کنترلی و نوبت‌بندی به قدری ناکارآمد شده‌اند که حتی خانه‌هایی که لوله‌کشی دارند، هفته‌ها بدون دسترسی به آب می‌مانند. البته این امر مشکلی ناآشنا برای سیستم توزیع آب در سراسر کشور نیست. از یک سو مسئولان از بحران شدید و فاجعه بار نبود آب در تابستان سال جاری سخن سر می دهند و از سوی دیگر به گفته کارشناسان حدود نیمی از منابع آبی کشور از طریق تاسیسات فرسوده آبرسانی به هدر می رود.
آب‌شیرین‌کن‌ها؛ ظرفیت بلااستفاده
هرچند در سالهای گذشته، توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها در استان بوشهر یکی از راهکارهای اصلی برای مقابله با بحران کم‌آبی عنوان شده است، اما به گفته برخی از مسئولان ونمایندگان مجلس، ظرفیت تولید آب شیرین از طریق این تأسیسات تا خرداد ۱۴۰۴ به حدود ۱۰۰ هزار متر مکعب در روز رسیده است که این میزان حدود یک‌چهارم نیاز روزانه استان را تأمین می‌کند، ولی نکته مهم‌تر این‌جاست که بسیاری از این تأسیسات یا به‌طور کامل تعطیل شده‌اند، یا با ظرفیت بسیار پایین فعالیت می‌کنند. رویکردی که باعث اتمام حجت برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس با آنها شده است که در صورت عدم به کارگیری تجهیزات آب شیرین کن موجود در استان، این فرصت از آنها سلب و به غیر واگذار خواهد شد. بر اساس اظهارات برخی از مسئولان محلی، شرکت‌های بخش خصوصی که وظیفه بهره‌برداری از این تأسیسات را بر عهده دارند، یا دچار مشکلات مالی‌اند یا انگیزه‌ای برای فعالیت ندارند، هر چند در این میان بعضی نیز به عدم تسویه‌حساب دولت و نبود قراردادهای شفاف و به‌روز اشاره می‌کنند، اما همچنان نمایندگان مجلس هشدار داده‌اند که اگر تا پایان شهریورماه، این تأسیسات به ظرفیت مطلوب نرسند، قراردادهای موجود لغو شده و فرصت بهره‌برداری به مجموعه‌های دیگری واگذار خواهد شد.
سایه واسطه‌گری بر آبرسانی
بر اساس این گزارش؛ در کنار مشکلات ساختاری، موضوع توزیع آب از طریق تانکرها نیز به منبعی از رانت و فساد تبدیل شده است. برخی از گزارشهای رسمی و غیررسمی، از وجود شبکه‌های غیررسمی و واسطه‌گر در فرآیند آبرسانی خبر می‌دهند. به عنوان مثال، در مناطقی که دسترسی لوله‌کشی قطع شده، شهروندان مجبورند از طریق واسطه‌هایی که مالک تانکرها هستند، آب تهیه کنند، در حالی که برخی از این تانکرها، آب شیرین تهیه‌شده از تأسیسات دولتی یا شبه‌دولتی را به قیمت بسیار بالاتر به فروش می‌رسانند. همچنین بعضی از فعالان اجتماعی و رسانه‌ای مدعی‌اند که جریان‌هایی در پشت‌پرده مانع از راه‌اندازی کامل و بهره‌برداری مؤثر از تأسیسات آب‌شیرین‌کن می‌شوند تا فضای بازار سیاه و فروش آزاد آب حفظ شود، به گفته این افراد قطعاً این مسئله نیازمند شفاف‌سازی جدی و ورود نهادهای نظارتی و قضایی است.
نبود حکمرانی یکپارچه آب
استان بوشهر با وجود ظرفیت‌های فراوان، از جمله دسترسی به دریا، صنایع نفت و گاز، و زیرساخت‌های بندری، هنوز در حوزه‌های اساسی زندگی مردم مانند آب، برق و آموزش با محرومیت مواجه است. بسیاری از ساکنان مناطق محروم این استان، نه‌تنها از آب پایدار بی‌بهره‌اند، بلکه امکانات سرمایشی مناسبی هم در اختیار ندارند. برخی مناطق حتی از داشتن پست برق مطمئن محروم‌اند و با قطعی‌های مکرر مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی، بحران آب به‌نوعی بحران همه‌جانبه معیشتی تبدیل شده است. از جمله مسائل مهمی که کارشناسان بارها بر آن تأکید کرده‌اند، نبود حکمرانی یکپارچه در حوزه مدیریت منابع آب در کشور است که مصادیق آن در بوشهر نیز به‌شدت مشهود است. سازمان‌های متعددی از جمله وزارت نیرو، استانداری، شرکت‌های آبفا، شهرداری‌ها و حتی نهادهای امنیتی، هر کدام بخشی از مسئولیت را بر عهده دارند، اما هماهنگی مؤثری میان آنها دیده نمی‌شود، در نتیجه این عدم انسجام در تصمیم‌گیری، منجر به تأخیر در اجرای پروژه‌ها، سوء‌مدیریت منابع و از دست رفتن فرصت‌ها می‌شود.
تجربه کشورهای همسایه
در شرایطی که استان بوشهر با بحران آب روبه‌روست، برخی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مانند امارات و قطر توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها و بهره‌برداری هوشمند از منابع انرژی، نه‌تنها مشکل کم‌آبی را حل کنند، بلکه آب شیرین را به‌عنوان یک مزیت رقابتی صادراتی نیز در نظر بگیرند. تفاوت این کشورها با ایران نه در دسترسی به فناوری، بلکه در عزم سیاسی، شفافیت ساختارها و مدیریت کارآمد است. برخی از صاحبنظران در باره راهکارهای رفع بحران آب در بوشهر می گویند؛ نوسازی شبکه آبرسانی، فعال‌سازی کامل آب‌شیرین‌کن‌ها، حذف واسطه‌ها، تدوین سازوکارهای حمایتی برای بخش خصوصی، و فرهنگ‌سازی عمومی برای کاهش مصرف از جمله راهکارهای مهم برای مقابله با بحران تلقی می شوند هرچند آنچه که تاکنون مانع اجرای این راهکارها شده، نبود اراده کافی، ساختارهای ناکارآمد و منافع گروهی در حاشیه بحران است که در نهایت باعث شده است تا بوشهر در میانه تابستان داغ، با چالش بی‌آبی روبه‌روست؛ بحرانی که نه از فقر منابع، بلکه از ناکارآمدی ساختارها و سوءمدیریت‌ها ناشی می‌شود. اگرچه پروژه‌های متعددی برای حل این بحران تعریف شده، اما تا زمانی که اجرا و نظارت بر این طرح‌ها با جدیت و شفافیت دنبال نشود، امیدی به حل پایدار بحران نیست، قطعاً باید اظهار کرد که؛ صدای تشنگی مردم در جوار خلیج فارس، امروز نه‌تنها یک فریاد اجتماعی، بلکه هشداری ملی است./رویداد پارس
عکس
