طرح مسکوت مانده دسترسی اینترنت تفکیک شده
بوشهری ها /صدیقه بهزادپور - خبرنگار/اجرای طرح اینترنت طبقاتی از مدتها قبل و دولتهای پیشین در رسانه های مختلف مطرح و واکنشهای مختلفی نیز نسبت به آن صورت گرفت تا اینکه در نهایت در روزهای پایانی هفته گذشته خبر تصویب نهایی آن به صورت رسمی و غیررسمی منتشر و البته باتوجه به واکنشهای صورت گرفته بلافاصله هم تکذیب شد و فعلاً به طبقه زیرزمین هدایت شد! اما معمولاً خبرهای اینچنینی و تکذیبهای آنچنانی بعد از مدتی به اجرای طرح در صورت وقالبی می انجامد. به اعتقاد کارشناسان؛ مرور تجربه‌های گذشته و واکاوی ابعاد مختلف آن نشان می‌دهد این طرح اگرچه می‌تواند حامل فرصت‌هایی برای حفظ منافع ملی در مواقع خاص باشد، اما در صورت اجرای نادرست، زمینه‌ساز نارضایتی عمومی، رانت و شکاف دیجیتال در جامعه خواهد شد.
نگرانی از تبعیض و محدودیت
کیوان نقره کار کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در این باره گفت: اینترنت طبقاتی موضوعی نیست که به تازگی مطرح شده باشد. طی سال‌های گذشته، زمزمه‌هایی درباره طبقه‌بندی سطح دسترسی کاربران به خدمات اینترنتی بر اساس نوع مصرف یا جایگاه اجتماعی مطرح بود. حالا به نظر می‌رسد در برخی سطوح رسمی، بحث‌هایی درباره اجرایی شدن چنین طرحی شدت گرفته است. هرچند، در نگاه نخست ممکن است تفکیک دسترسی کاربران به اینترنت اقدامی بی‌فایده یا محدودکننده تلقی شود، اما درصورتی که این تفکیک با هدف بهبود کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌ها و تسهیل دسترسی برای کاربران عمومی و حفظ منافع ملی در مواقع بحرانیانجام شود، می‌تواند جنبه‌ای مثبت داشته باشد. او افزود: به عنوان مثال، یکی از سناریوهای احتمالی این است که کاربرانی که تنها به خدمات داخلی نیاز دارند، از اینترنت ارزان‌تر و پرسرعت‌تری بهره‌مند شوند، در حالی‌که دسترسی به وب‌سایت‌های خارجی یا پلتفرم‌های بین‌المللی نیازمند انتخاب بسته‌های گران‌تر باشد. این‌گونه طبقه‌بندی اگر با اطلاع‌رسانی شفاف و انتخاب داوطلبانه کاربران همراه باشد، ممکن است حتی مفید باشد. او افزود: اما در عین حال همزمان با انتشار این خبر، با توجه به عدم شفافیت و اطلاعات کامل در باره نحوه اجرای احتمالی آن که البته با تکذیب فوری آن به دلایل مختلف مواجه شدیم این بود که؛ این طرح به ایجاد تبعیض منجر شود و عملاً بخش بزرگی از جامعه را از دسترسی آزاد و برابر به منابع جهانی محروم کند. این نگرانی به‌ویژه در میان جامعه علمی، دانشگاهی و فعالان کسب‌وکارهای دیجیتال بیشتر دیده می‌شود. این کارشناس ادامه داد: در شرایطی که بسیاری از پژوهشگران، استارتاپ‌ها و شرکت‌های ایرانی برای فعالیت‌های خود نیازمند دسترسی به منابع خارجی هستند، اجرای اینترنت طبقاتی ممکن است باعث شود این قشر برای ساده‌ترین امور کاری، ناچار به استفاده از ابزارهای فیلترشکن شوند. از این منظر، طرح مذکور نه‌تنها راه‌حل نیست، بلکه می‌تواند یک مانع جدی در مسیر رشد و نوآوری کشور باشد.
سایه روشن اینترنت طبقاتی
نقره کار توضیح داد: برخی نیز این رویکرد را تبعیض‌آمیز می‌دانند و آن را ناقض عدالت ارتباطی در کشور تلقی می‌کنند. به‌ویژه اگر قرار باشد مسئولان، مدیران و برخی افراد خاص به خدمات گسترده‌تری دسترسی داشته باشند، در حالی که مردم عادی به اینترنت محدود بسنده کنند، این شکاف به نارضایتی و بی‌اعتمادی اجتماعی دامن خواهد زد. او اضافه کرد: طرح اینترنت طبقاتی تنها در ایران محل بحث نبوده است. تجربه‌های جهانی نیز نشان داده‌اند که بی‌توجهی به ابعاد فنی و امنیتی در تفکیک دسترسی‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد. به‌عنوان نمونه، در انتخابات آمریکا و پرونده افشای ایمیل‌های هیلاری کلینتون، یکی از نقاط ضعف جدی، استفاده از پلتفرم‌هایی بود که استانداردهای لازم امنیتی را نداشتند. تحلیلگران آن زمان هشدار دادند که دستکاری یا سوءاستفاده از این بسترها می‌تواند به عملیات نفوذ یا اختلال اطلاعاتی منجر شود. در همین راستا، برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که ایجاد سطح‌های متفاوت دسترسی به اینترنت در ایران، اگر با تدبیر فنی و راهبردی همراه نباشد، ممکن است خود به یک پاشنه آشیل امنیتی تبدیل شود. چرا که نه تنها موجب ناراحتی عمومی می‌شود، بلکه دست نیروهای خارجی برای بهره‌برداری از نارضایتی‌ها را باز می‌گذارد.
آیا می‌توان از این تهدید، فرصت ساخت؟
او توضیح داد: با همه این نگرانی‌ها، برخی معتقدند اجرای دقیق و کارشناسی‌شده این طرح می‌تواند به فرصتی ملی برای بهبود دسترسی، کاهش هزینه‌ها و مقابله با رانت تبدیل شود. شرط اصلی این موفقیت اما، تعریف شفاف از اهداف، شناسایی مخاطبان و اطلاع‌رسانی دقیق به مردم است. به عنوان مثال، چنانچه قرار باشد بسته‌هایی طراحی شوند که اینترنت داخلی را با کیفیت بالا و قیمت مناسب به عموم کاربران ارائه دهند، می‌توان امیدوار بود بخشی از تقاضای مردم برای فیلترشکن و ابزارهای دور زدن محدودیت‌ها کاهش یابد. این کار هم به بهبود کیفیت خدمات کمک می‌کند و هم بازار غیررسمی فروش وی‌پی‌ان را کوچک‌تر می‌کند. بعلاوه دولت می‌تواند با تکیه بر تجربه شکست‌خورده محدودسازی ابزارهایی مانند ویدئو، ماهواره یا دستگاه‌های پخش صوتی در دهه‌های گذشته، به جای روش‌های سلبی، از راه‌حل‌های مشارکتی، فرهنگی و فنی بهره بگیرد. چرا که فشار بیش از حد به کاربران برای کنترل دسترسی‌ها در بلندمدت با شکست مواجه خواهد شد و تنها به تولید رانت و بی‌اعتمادی می‌انجامد.
رانت جدید یا نظم دیجیتال؟
این کارشناس ادامه داد: یکی از نگرانی‌های مهم درباره اینترنت طبقاتی این است که به جای حل مشکل، به رانت جدیدی برای گروهی خاص تبدیل شود. اگر قرار باشد برخی مقامات یا گروه‌های خاص به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند، در حالی‌که مردم عادی با اینترنت محدود زندگی کنند، نه‌تنها عدالت دیجیتال از بین می‌رود، بلکه ساختار اجتماعی کشور نیز دچار شکاف عمیق‌تری خواهد شد. نقره کار افزود: در عمل اجرای طرحی شفاف با امکان انتخاب داوطلبانه، تعرفه‌های قابل درک، و مدیریت عادلانه، می‌تواند اینترنت ایران را به سمت نظم دیجیتال مبتنی بر عدالت و توسعه سوق دهد. در چنین مدلی، استفاده عمومی از اینترنت به‌عنوان زیرساختی برای رشد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تقویت خواهد شد.
اعتماد یا انحصار؟
او تاکید کرد: اینترنت طبقاتی، فراتر از یک طرح فنی یا اجرایی، به مسئله‌ای سیاسی، اجتماعی و امنیتی تبدیل شده است. اینکه مردم ایران چه نوع اینترنتی در اختیار داشته باشند، مستقیماً به میزان اعتمادشان به حاکمیت، احساس مشارکت در آینده، و کیفیت زندگی روزمره‌شان وابسته است. در هر صورت چنانچه اینترنت طبقاتی به معنای محدودسازی، تبعیض و رانت باشد، با شکست روبه‌رو خواهد شد. اما اگر با هدف شفافیت، عدالت و ارتقاء کیفیت خدمات طراحی شود، می‌تواند فرصتی برای تحول مثبت در ساختار ارتباطی کشور باشد، قطعاً این تصمیم در گرو انتخاب میان دو رویکرد است و آن اینکه انحصار و فشار از بالا یا مشارکت و اعتمادسازی از پایین خواهد بود و انتخاب با سیاست‌گذاران است، اما اثر آن بر زندگی میلیون‌ها ایرانی باقی خواهد ماند.
عکس
