فرهنگ / شناسه خبر: 63612 / تاریخ انتشار : 1400/5/5 18:03
|
امید زاهد

گام به گام با مشروطه خواهان بوشهری

در بوشهر زمینه هایی برای رشد فکری و آگاهی مردم پیش از مشروطیت و بعد از آن فراهم آمده بود. طبقات اجتماعی با اصول اولیه مدنیت و حقوق شهروندی به دلایلی چند آشنایی داشتند. این آشنایی

بوشهری ها / امید زاهد : در پسینگاه خرداد 1288 خورشیدی / ژوئن 1909 میلادی، گلوله باران منزل رهبر مشروطه خواهان آغاز شد و دود سیاه و سپیدی بر خانه امید مشروطه خواهان بوشهری سایه افکند. دیدگان حسرت بار مشروطه خواهان شاهد از دست رفتن چشمة امیدشان بود. تنها صدای گریه و نالة سوزناکی از خرابه های بافت قدیم بوشهر به گوش می رسید؟ پس از چندی سید مرتضی رهبر مشروطه خواهان بوشهری را با کشتی تندرو Fastmail به بصره و سپس نجف تبعید می کنند.

بدون شک موفقیت هر رخدادی از جمله انقلاب به میزان شعور و آگاهی بانیان آن وابسته است. در یادداشت های سرپرسی سایکس – مستشرق انگلیسی-  آمده است«عده کمی از ایرانیان مفهوم مشروطه را درک کردند. در هنگام مشروطیت یک نفر ایرانی، افسر انگلیسی را ملامت کرده و گفته بود: ما سه روز تمام بست نشسته ایم و شما هنوز به ما مشروطه نداده‌اید؟ » . برای بندر بوشهر رویدادها به شکلی دیگر رقم می خورد. در آغاز، مشروطه بوشهری شتابان اوج گرفت و سپس بعد از آرامش امواج پر تلاطمش به گونه ای دیگر در تاریخ معاصر ایران نقش آفرینی نمود.

 در بوشهر زمینه هایی برای رشد فکری و آگاهی مردم پیش از مشروطیت و بعد از آن فراهم آمده بود. طبقات اجتماعی با اصول اولیه مدنیت و حقوق شهروندی به دلایلی چند آشنایی داشتند. این آشنایی و آگاهی، خواسته های آنان را برای برپا شدن نظم و قانون در جامعه سرعت می بخشید. این دلایل هر کدام می توانند کتابی مستقل برای داستان مشروطه بوشهر باشند. از جمله مسائلی که درباره زمینه های مشروطه خواهی و آثار و تبعات بعد از آن در شکل گیری طبقات اجتماعی بوشهر، موثر واقع می شود می توان به این موارد اشاره کرد:

شکل گیری و بارور شدن اندیشه های سیاسی: حضور سید جمال‌الدین اسد آبادی در بندر بوشهر،  استقرار کنسولگری‌های انگلیس و فرانسه، جالب آنکه کنسولگری فرانسه دستاوردهای انقلاب فرانسه را در بوشهر تبلیغ می‌کرد و سرود ملی فرانسه کیلومترها دور از خاک این کشور در جفره بندر بوشهر برای اولین بار طنین انداز می شد، وجود همسایه ای به نام کشور هندوستان که همواره محل آمد و شد نخبگان بوشهری و در واقع تبعیدگاه و محل تغذیه فکری متفکران و روشنفکران بود و گشایش مدرسه سعادت و آشنایی با اندیشه های نوین سیاسی.

کتابخانه مبارکه اسلامیه هنگام جشن عید اولین سال مشروطیت در بوشهر

انتشار روزنامه و روزنامه نگاران: انتشار روزنامه فکاهی طلوع برای اولین بار در ایران توسط متین السلطنه و در بندر بوشهر و ترویح آزادیخواهی و مبارزه با استبداد و نیز روزنامه مظفری و آماده کردن اذعان عمومی برای پذیرش مشروطه، سید محمد رضا برازجانی مساوات و انتشار روزنامه مساوات یکی از چهار نشریه رادیکال عصر مشروطیت( در تهران)، محمد باقر تنگستانی که روزنامه یادگار جنوب و ندای جنوب را در تهران منتشر می کرد، محمدرضا اصلاح بوشهری و انتشار روزنامه اصلاح در بمبئی و سپس در تهران و انجمن اصلاحات بوشهر اولین انجمن در زمینه فعالیت مدنی و اندیشه ورزی در ایران.

نگارش کتاب‌ و رساله در دفاع از مشروطیت در بوشهر

دو رساله سیاسی علمای بوشهر در دفاع از مشروطیت: یکی رساله جهادیه سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری و دیگری رساله احیاء المله معتقد اهرمی در دفاع از مشروعیّت مشروطیت ایران است و نیز انتشار رساله لئالی المربوطه فی وجوب مشروطه که در چاپخانه مظفری بوشهر به چاپ رسید.

حاج میرزا محمدجواد ناظم‌الحکماء و برادرش میرزا حسین شیخ‌الحکماء در حال دعا برای مشروطه‌خواهان

ظهور رهبران مشروطیت در استان بوشهر

همچنین بروز رویدادهایی در دشتستان، تنگستان، دیلم و بوشهر و ظهور رهبران مشروطیت در استان بوشهر: غضنفرالسلطنه در دشتستان، سید مرتضی علم الهدی و رییسعلی دلواری در تنگستان و در بوشهر ناظم الحکما کازرونی، میرزا علی کازرونی، سید محمدرضا کازرونی و آیت الله بلادی بوشهری، رهبرانی که بعدها در جنگ جهانی اول نقش‌های تاریخی خود را ایفا می کنند.

زوایای پیدا و پنهان مشروطه بوشهر به این موارد خلاصه نمی شود. برای پی بردن به ژرف ساخت و عمق مشروطه بوشهری ناگزیر از اسناد و تصاویر بازمانده از آن زمان هستیم. گزارش های روزانه بالیوز بریتانیا در بوشهر از وقایع مشروطیت بوشهر که به همت بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر و با ترجمه شادروان حسن زنگنه به انجام رسید، بازگو کننده زوایای دیگری از این جریان تاثیرگذار است. هر چند گزارش های بالیوز نمی تواند از شبهه و غرض خالی باشد اما راهگشای ما برای همراهی و  قدم نهادن در مسیر مشروطه خواهان بوشهری خواهد بود.

مشروطه خواهان بوشهر در عصر استبداد صغیر به رهبری علم الهدی و مجاهدت تنگستانی ها به رهبری رییسعلی دلواری عناصر طرفدار استبداد صغیر و محمد علی شاه را از بوشهر بیرون راندند و کنترل بوشهر را به مدت دو ماه به دست گرفتند.

گام بعدی تصرف گمرک توسط مشروطه خواهان بوشهری بود. گمرک بوشهر بابت سیصد هزار پوند قرض دولت ایران در زمان مظفرالدین شاه در رهن انگلیس بود. رییس انگلیسی گمرک بوشهر، اختیار دار همه چیز بود. شب اول ربیع الاول 1327ه.ق/23 آوریل 1909م در یک حرکت سریع و تقریبا بدون خونریزی تصرف بوشهر و گمرک و سایر ادارات دولتی انجام شد. رییسعلی دلواری و 200 نفر تفنگچی تصرف گمرک را با موفقیت انجام دادند و سپس تحویل گمرک بوشهر به موسس خان ارمنی روی داد. در ادامه تلگراف های رد و بدل شده بین علم‌الهدی از بوشهر و آخوند خراسانی در نجف و پشتیبانی آخوند خراسانی از سید و قیام او را شاهد هستیم که بازتاب زیادی در وزارت های جنگ، داخله و خارجه و مجلس شورای ملی داشت.

نیروهای هوادار علم الهدی اهرمی غالبا مردم صحرانشین و ناآشنا با اصول مدنیت شهری و شهرنشینی بوده و در طول زندگی خود عادت کرده بودند به قافله های دستبرد زده و اموال آنان به یغما برند. آنان در بوشهر نیز روال مشابهی در پیش گرفته بودند و غارت بازار و اموال مردم موجب نارضایتی عمومی بود و دو دستگی قوای تازه وارد و آتش گشودن بر روی هم، اوضاع را آشفته تر کرده و در واقع کنترل اوضاع از دست رهبران مشروطه خارج شد. همین عامل کافی بود تا موجبات سرخوردگی تجار بوشهر از نیروهای مشروطه‌خواه فراهم شود.

سید مرتضی علم الهدی

سیدمرتضی علم‌الهدی اهرمی رهبر مشروطه‌خواهان بوشهر

گزارش بالیوز انگلیس در بوشهر حاکی از آن است که بازار بوشهر به کلی تعطیل شده و ناامنی به حدی است که مردم از ورود قوای نظامی برای تغییر در وضع موجود استقبال می کنند. افزایش رعب و وحشت در بوشهر و ناامنی، اولتیماتوم انگلیسی ها برای حفظ جان اتباع خود به علم الهدی را در پی داشت. پرده آخر مشروطه بوشهر خارج شدن اوضاع از دست علم الهدی و اعمال خودسرانه گروههای وابسته به علم‌الهدی، گلوله باران منزل سید مرتضی به دستور احمدخان دریابیگی، دستگیری و تبعید سید به بصره و نجف و کودتای نظامی انگلیسی ها با کشتی fox و تصرف بوشهر و سرکوب قیام بود.

همه چیز تمام شد. گلوله های توپ مجلس را نشانه رفته بود. مشروطه خواهان پراکنده و درمانده شده بودند. در غروب بندر بوشهر، هنوز صدای گریه و ناله سوزناکی از خرابه های بافت قدیم به گوش می رسید، صدای نوزادی بود تازه تولد یافته؛ نامش آگاهی بود که به تازگی چشم گشوده بود. آگاهی، همراه با درد و رنج بسیار، اما با امید در میان دودهای سپید و سیاه و خنده ها و گریه های شادمانه مردم چشم باز کرده بود.... .

برای آگاهی بیشتر می توانید به این آثار مراجعه نمایید: مشروطیت جنوب ایران به روایت بالیوز بریتانیا – ترجمه حسن زنگنه و آثار دکتر عبدالکریم مشایخی: سید مرتضی مجتهد اهرمی رهبر مشروطه خواهان بوشهر، روحانیت بوشهر و نهضت مشروطه، ویژه نامه سلام جنوب سال 1385 ویژه مشروطیت بوشهر.

کلیدواژه

مشروطه

بوشهر

حسن زنگنه

ارسال نظرات

captcha
کلینک زیبایی
نمایشگاه  پتروشیمی