گفت و گو با فضل اله توسلی ، شهردار اسبق بوشهر
بوشهری ها / سمیه اسدی | زمانی که بخواهید درباره ی شهری با قدمت چند هزارساله که روزگاری دراز از مراکز مهم تجاری و سیاسی کشور بوده صحبت کنید ، بدون تردید نمی توانید از پیش زمینه های تاریخی آن چشم پوشی کنید و این گونه می شود که وقتی پای فضل االه توسلی ، شهردار سابق بوشهر به دفتر روزنامه پیام عسلویه می رسد ، بررسی کارنامه شهرداری بندربوشهر در زمان تصدی وی از یادمان می رود و به جای آن ، صحبت هایمان ازشکوه گذشته بوشهر گل می اندازد.
شهر اولین‌ها ، بندراستراتژیک ، باب الابواب خلیج فارس و... همه کلیدواژه‌هایی هستند که هر یک به تنهایی می‌تواند برای هر شهری پشتوانه تاریخی مهمی به حساب آید.اما پاسخ به این سوال که چرا بوشهر در تاریخ ماند و اینگونه شد که اکنون حتی از حداقل های یک جامعه نیمه مدرن شهری هم بی نصیب مانده است ،آنچنان پیچیده نیست که نیاز به رمزگشایی داشته باشد.شهردار سابق بوشهر نیز با بیانی شیوا ، آنچه را که در شهر، به وضوح مقابل چشمان ماست ، به ما نشان می دهد.
گرچه بوشهرهنوز هم یک مرکز مهم سیاسی - تجاری در جنوب کشور محسوب می شود ، اما توسلی اعتقاد دارد آنچه که مانع بزرگی بر سر راه توسعه شهری بوشهر محسوب می شود ، وجود مراکز نظامی در دل شهر است و ساز و کار اصلی بندر که تجارت می باشد را تحت الشعاع خود قرار داده است.
با توسلی از دیروز و امروز بوشهر حرف زدیم.از آنچه که در شهرداری از خود به یادگار گذاشت و آنچه که ناتمام ماند و امیدواراست به دست شهرداران بعدی انجام شود. بخصوص دیدگاهش - که برگرفته از توسعه یافتگی در شهرهای بزرگ دنیاست - در مورد این موضوع که " شهردار می تواند همه کاره یک شهر باشد" جالب توجه است.
از نگاه کارشناسان ، توسلی به عنوان شهرداری با دیدگاه و عملکرد خاص خود، در طی دو سال و اندی مسیولیتش به عنوان شهردار شناخته شده و ارزیابی می شود.برای اهالی شهرداری ، توسلی ، فردی نام آشنا و از جنس شهرداری است که تجربه سالها معاونت و فعالیت در بخش‌های مختلف آن مجموعه را در کارنامه خود دارد. وی اکنون در دوران بازنشستگی به سر می برد اما همچنان مشتاقانه اخبار مربوط به شهر و شهرداری را دنبال می کند. مردی با سیمایی آرام همراه با تبسمی که ازچهره اش دور نمی شد ، هفته گذشته مهمان پیام عسلویه بود تا از تجربیات ، خاطرات و دیدگاهش در مورد شهر با ما سخن بگوید.
چکیده ای از صحبت های وی را با هم مرور می کنیم.
شروع کار به عنوان شهردار
در نیمه دوم سال 88 بود که پس از استعفای شهردار رجایی ، توسلی از سوی شورای شهر به عنوان سرپرست شهرداری بوشهر انتخاب می شود و سپس از چندی ، همه اعضای شورا به اتفاق آرا ، وی را به عنوان شهردار نیز انتخاب می کنند. از توسلی دلیل اعتماد شورا به وی را پرسیدیم. پاسخ داد: من فکر کنم این اعتماد و انتخاب دو دلیل عمده داشت.دلیل اول این بود که این انتخاب هنگامی صورت گرفت که در آن زمانی شهرداری دچار بحران شده بود. چون شهردار وقت به دلیل اینکه در جای دیگری باید مدیریت می کرد ، از سمت خود استعفا داد و به همین خاطر شورا تحت فشار بود که به سرعت شهردار را انتخاب کند.
دلیل دیگر اینکه پیمانکار شهرداری نیز کشور را ترک کرده بود و شهرداری دچار یک شرایط خاص شده بود به طوری که یادم هست در آن زمان خیلی از افراد اداره شهرداری را در آن فضای بحرانی نمی پذیرفتند.به همین خاطر به توصیه همکاران که در این شرایط فقط فلانی هست که می تواند اداره کند چون از جنس شهرداری است و سلسله مراتب را در این مجموعه طی کرده است و می تواند بحران موجود را حل کند به سراغ من آمدند.البته در آن زمان من معاون نبودم و در بخش اداری مالی شهرداری مشغول فعالیت بودم.
یادم هست آقای اردشیر محمدی رییس وقت شورای شهر در جمع اعضای شورا با من تماس تلفنی برقرار کرد و گفت که من صدای شما را برای اعضا روی بلندگوی تلفن همراهم می گذارم. شما حاضرید شهرداری را اداره کنید؟ و من هم گفتم بله.چون اعتقادم این بود که تنها یک نفر از مجموعه شهرداری می تواند مدیریت شهرداری را به پیش ببرد و با اطلاع ازهمه موارد این مسیولیت را پذیرفتم که به عنوان سرپرست مشغول به کار شوم .
گرچه اعتقاد دارم دوره سرپرستی دوره انتقال است و دوره کار یک شهردار نیست. بلکه باید فقط وضع موجود را حفظ کرد و به شهردار بعدی منتقل کرد. اما در این دوره یکسری کارها از ما خواستند و ما هم انجام دادیم. یکی از مواردی که روی آن تاکید داشتند ، بازگشایی بلوار امام رضا (ع) بود.این پروژه چند سالی بلاتکلیف مانده بود و ما چون همه از جنس شهرداری بودیم ، دور هم جمع شدیم و این پروژه نیمه تمام را که شهرداران پیشین حتی با قوای قهریه هم نتوانسته بودند مساله معارضان آن را حل کنند ، با گفت و گو ، حل و فصل کردیم و خیابان بازگشایی شد.
وقتی که این کار با موفقیت در زمان سرپرستی من انجام شد ، جریانی از حمایت های مردمی هم به دنبال آن راه افتاد و بعد از آن اعضای شورا به این نتیجه رسیدند که من علاوه بر سرپرستی ، قادرم که اداره شهرداری را در قالب شهردارنیز به دست بگیرم.در نتیجه شورا به اجماع رسید و من انتخاب شدم.
و البته از دید من واقعا سخت است شهردار بوشهر شدن .چون تا پیش از این ، مدیران بزرگی روی آن صندلی نشستند.انسان های بزرگی که مجهز به دانش مرتبط با مسایل شهری که در سطح ملی نیز مطرح بودند ، اداره این شهر را به دست گرفتند و برای من هم خیلی سخت بود که بخواهم روی این صندلی بنشینم.
تلاش برای اجرای سند توسعه شهری
از توسلی پرسیدیم به عنوان شهردار برنامه خاصی برای شهر داشتید یا خیر؟ وی در پاسخ گفت:خود شهرداری معمولا یک سند توسعه‌ای دارد به عنوان طرح جامع و تفضیلی که در قالب سند توسعه شهری می بایست توسط شهردار اجرا شود و اگر لازم باشد آن را ارتقاء دهد.دراین سند که از طریق مسکن و شهرسازی به شهرداری ابلاغ می شود سرانه‌های مختلفی از جمله فضای سبز ، امور فرهنگی و غیره در آن مشخص است. برای شهر بوشهر هم سند چشم انداز 20 ساله طراحی شده و هم سند 5 ساله تعریف شده و هم حدود 450 پروژه اولویت بندی شده است.
درنتیجه من که خود در مجموعه شهرداری بودم ، اشراف کامل به سند جامع توسعه شهربوشهرداشتم .علاوه بر آن باید دیدگاه های شورا را نیز با این سند تطبیق می دادم.قطعا آنها هم دیدگاه‌های خاص خودشان را داشتند.اما مبنای کار شهردار باید عمل به سند توسعه شهری باشد.
متاسفانه در هنگام اجرای پروژه‌ها ، یکپارچگی بین مدیران دستگاه‌های مختلف وجود ندارد. بخصوص در سطح محلی. شهردار دراینجا مثل شهرهای توسعه یافته دنیا همه کاره شهر نیست و تا زمانی که یکپارچگی مدیریت شهری نداشته باشیم ، اجرای سند توسعه شهر هم پیش نخواهد رفت.به عنوان مثال شما امشب آسفالت می کنید فردا دستگاه دیگری همانجا حفاری می کند و مشکلاتی از این قبیل مانع توسعه یافتن یک شهر می شود. . در مجموع مانند هر شهر دیگری ، خواسته مردم داشتن خیابان‌های زیبا، حمل و نقل روان ، فضای سبز خوب و امکانات رفاهی مناسب است که انتظار دارند شهرداری این امکانات را فراهم کند.
توسعه بوشهر نیازمند خرد جمعی مسئولان
توسلی معتقد است بوشهر یک شهر بندری است و مشکلاتش هم مشکلات خاص یک بندر است. در نتیجه هزینه‌های اداره چنین شهری نیز بیش از هزینه‌های یک شهر معمولی است. با توجه به این که بوشهر بندر است و از قدیم تبادلاتش با خارج از کشور زیاد بوده و بالطبع مردم بیشتر به خارج سفر می کردند، خواه ناخواه در بین مردم از گذشته تا کنون دیدگاهی به وجود آمده و انتظاراتی شکل گرفته مطابق با آنچه که دیگر جاهای دنیا به چشم دیده اند و این فرق می کند با شهری که مثلا در کویرهست.
می پرسیم اما با وجود چنین دیدگاه و جریانی در بین مردم بوشهر ، دربین همین شهرهای کویری که عنوان کردید شهری مانند اصفهان را به عنوان نمونه یک کلانشهر در دل کویرداریم که با وجود معضلاتی مثل کم آبی و فرونشست زمین‌ها در آن منطقه باز هم به شهر خوب پرداخته شده ولی در بوشهر حتی حداقل ها هم در ایجاد شهری با سازو کارهای امروزی رعایت نشده است.وی گفت: این که گفتم شهرهای کویری به این دلیل که اگر شما به صد یا دویست سال پیش برگردید باز می بینید یک بوشهری با کشتی یا لنج به خارج سفر کرده است.ولی ما این را دویست سال پیش در شهرهای دیگر نداشتیم .می خواهم بگویم که یک بوشهری یا یک بندرنشین همیشه نگاه به بیرون دارد. البته دیدگاهی که اکنون حاکم هست خیلی فاصله دارد با آن آرزو و یا دیدگاهی که مردم بندرنشین از شهر خود داشته و دارند. ما واقعا خیلی فاصله داریم تا آنجا.
مبنای این دیدگاه ، البته تجارت و اقتصاد بوده است. در دوره قاجار می بینیم که بندربوشهراز نظر تجاری و اقتصادی بسیار رونق داشت. ما در ساحل این بندر، تجارتخانه‌ها و عمارت های باشکوهی می بینم که در کنار دریا سربرافراشته اند. این عمارت ها را کی ساخته است؟ خوب مسلم است که تجار و بازرگانان ساخته اند.
شما ببینید خیلی از اولین‌ها در این شهر اتفاق افتاده است.بوشهر پیشینه درخشانی دارد و مسئولینی که به اینجا می آیند امیدوارم این نگاه را داشته باشند که بوشهر، چگونه شهری است. خیلی‌ها شاید درکی از تاریخ این شهر نداشته باشند و توقعاتشان هم در سطح دیدگاه خودشان باشد. اگر اصفهان را مثال می زنید اصفهانی‌ها واقعا در بین مسئولان خود یک خرد جمعی نسبت به توسعه شهرشان دارند.من در بوشهر این خرد جمعی را بین مسئولین ندیدم.
نکته مهم دیگر این که باید توجه داشته باشیم که شهر ، موجود زنده ای است که مسئولان هم باید به آن به چشم یک موجود زنده نگاه کنند و هوای آن را داشته باشند.علاوه بر نگاه توسعه‌ای باید یک نگاه بندری هم به شهر وجود داشته باشد. من این نگاه بندری را کمتر در بین مسئولان می بینم.شاید چون خیلی از آنها از بیرون از استان می آیند.شما اگر کسی را که در فضای توسعه شهری و مسایل مربوط به شهر نبوده و خارج از سیستم شهرداری بوده به شهرداری وارد کنید ، خوب طبعا نمی تواند آن نگاهی را که یک شهرداری چی به شهرداری را داشته باشد.ما نیازمند یک نگاه بندری به بوشهر هستیم تا بندرجان بگیرد و نگاه تجاری بر شهر حاکم شود. خوشبختانه خرد جمعی در بین مردم بوشهر وجود دارد ولی متاسفانه در بین مسئولین آن وجود ندارد. من با اصفهانی‌ها در شورای اول و دوم کار کردم و روحیه آنها را به خوبی می شناسم. آنها خیلی راحت با همدیگر یکدست می شوند و مبنای کارشان را دانش قرار می دهند.آنجا که بحث توسعه شهر وسط می آید ،همه یکدست می شوند.من پیشتر هم گفتم شهردار باید همه کاره شهر باشد مثل همه جای دنیا.در اصفهان وقتی دیدند نمی توانند چنین قانونی وضع کنند ، بین خودشان اتحاد کردند و دست شهردار درپرداختن به مسایل شهری باز گذاشتند.
بوشهر را یک بندر تجاری ببینید
من مقایسه می کنم بوشهر را با بندرعباس. در حال حاضر بندرعباس یک کلانشهراست اما بوشهر در همان جمعیت دویست هزارنفری خود مانده است.فکر می کنید چرا؟ شما نگاه کنید که چه مساحتی از زمین‌های شهر بوشهر در اختیار پادگان‌هاست و چه مساحتی از شهر تحت ضوابط نیروگاه بوده است؟ اگر همه اینها را با هم جمع کنیم مساحت بندربوشهر از مساحت شهر بندرعباس بیشتر می شود.ولی بوشهر کلانشهر نیست.
به واقع ما چقدر توانستیم از ظرفیت شهراستفاده کنیم؟از سه چهارم مساحت شهر نمی‌شود استفاده کرد.به خاطر همین جمعیت شهر نمی‌تواند افزایش یابد و وقتی جمعیت شهر زیاد نشود نمی تواند به سمت کلانشهر شدن برود. وقتی شهری امکان ظرفیت سازی ندارد ، کار سخت می شود.پس این به دلیل موقعیت شبه جزیره بودن و... نیست.شما ببینید آزادسازی پانصد هکتار زمین چقدر باعث رونق شهر شد به طور که با این تصمیم، مشکل ورود و خروج از شهر ، با احداث گذرامام علی (ع)حل شد.ما نمی توانستیم با تحمل هزینه‌های سنگین در دریا راه ایجاد کنیم اما با آزادسازی پانصد هکتار ، بیمارستان ، فضای سبز و گذر امام علی (ع)را ایجاد کردیم.
حالا تصور کنید اگر کل مساحت درگیر(مربوط به پادگان ها و نیروگاه) ، آزاد می شد چقدر به فضای فرهنگی ، تفریحی و خدماتی شهر اضافه می شد. پس باید نگاه حاکمیتی به بوشهر تغییر کند و شهر از حالت امنیتی خارج شود.
بوشهر باید به اصل خودش یعنی تجارت برگردد. تجارت را از بوشهر و کلا هر بندری بگیرید ، دیگر چیزی برای عرضه ندارد. تجارت بوشهر را آزاد بکنید. شهر را بدهید دست تجار ، خود شهر بودجه اش را تامین می کند. در آن صورت لازم نیست که دست دراز کنیم و برای بودجه چانه زنی کنیم.
اصولا وقتی ما بحث شهر را می کنیم یعنی نه باید پادگان در دل آن باشد و نه نیروگاه در نزدیکی آن.این چالش بندر ماست. آیا این چالش را شهرهای دیگر داشتند؟ اگر هم داشتند حل اش کردند و این مراکز به خارج از شهر انتقال پیدا کردند.قانون می گوید که مراکز نظامی نباید در شهر باشند.اصلا آژانس بین المللی هم قبول نمی کند که نیروگاه در نزدیکی شهر ساخته شود.اینها چالش جدی شهر ماست.
من به یاد دارم سال 85 که طرح تفضیلی شهر بوشهر دوباره بررسی شد ، یکسری زمین‌ها برای ساخت و ساز آزاد شد اما به واقع آنچنان ساخت و سازی نتوانستیم انجام دهیم چون در طرح تفضیلی همه این زمین ها را با کاربری فضای سبز مشخص کردند . از طرف دیگر، در جاهایی مثل عالیشهر تلاش کردند که شهر را به آن سمت توسعه بدهند اما باز هم دیدید که اتفاق خاصی نیفتاد. به هر حال با این شرایطی که شهر دارد خیلی سخت است زیرساخت ایجاد کردن.اما آنچه مسلم است شهر بندری هیچ کدام از اینها را نباید باشد.حتی برخی معتقدند که مراکز سیاسی هم نباید در بنادر باشد.نگاه مسیولین به بوشهرهم نگاه اقتصادی نیست و اگر این نگاه عوض نشود ، اتفاق خاصی نمی افتد.
چالش‌های گذر امام علی ، عبور از میان دریا به همت تمام مدیران
پروژه گذر 75 متری امام علی بوشهر یکی از پروژه های مهم و استراتژیکی بود که در زمان شهردار توسلی کلید زده شد اما بهره برداری از آن در زمان شهردار بعدی اتفاق افتاد.
توسلی با اشاره به این پروژه و مشکلات خاص آن در زمان احداث ، گفت: وقتی که مطالعات این پروژه کامل شد و ردیف بودجه گرفت ، بودجه ای که در آن زمان نیاز داشت حدود یازده میلیارد تومان بود در حالی که کل بودجه شهرداری 15 میلیارد تومان بود. در آن زمان این مبلغ بسیارکلان بود.ما خیلی رایزنی کردیم که این مبلغ را تامین کنیم که پروژه اجرا شود. با دوستان برنامه و بودجه نشستیم و مشورت کردیم.من گفتم یک میلیارد و نیم بدهید ولی قرارداد پروژه را تا بخش زیر سازی بزرگراه ببندیم و در سالهای بعد می توانیم مبالغ دیگری در قرارداد بگنجانیم.بحث این بود که شما با این یک میلیارد و نیم چه کار می خواهید بکنید ؟ یک کاری شروع می شود ولی انجام نمی شود. دیدگاه من این بود که چون این پروژه جزو مطالبات مردمی بوده و پروژه مهمی است که در آینده به بحث حمل و نقل زمینی شهر بوشهر کمک می کند ، پس اگر ما این پروژه را کلید بزنیم قطعا همه به کمک ما می آیند. ما با این توجیه آقایان را قانع کردیم. آنها هم حرف ما را پذیرفتند اما زمانی که پروژه را شروع کردیم آقایان گفتند ما با پنج و نیم میلیارد قرارداد را می بندیم که تا قسمت زیرساخت پروژه تکمیل شود.سال اول پروژه ، با پنج و نیم میلیارد تومان شروع کردیم. خوشبختانه همه دستگاه ها کمک کردند و این اتفاق انجام شد.
این پروژه برای ما چالش های زیادی داشت چرا که برای دومین بار در ایران پروژه ای به صورت ماسه غرقابی انجام می شد.همچنین باید از دریا گل و لای برداشت می شد و به جای آن دوباره ماسه ریخته می شد که کاربسیار سختی بود. اهمیت و سختی کار به گونه ای بود که شهردار برخی کلانشهرها نیز ازاین پروژه بازدید کردند.
حمایت ها و همکاری های همه جانبه در این پروژه باعث شد که مدت اجرای ساخت گذر 75 متری امام علی که دو سال پیش بینی شده بود، طی دو سال و چهار ماه به اتمام برسد و این نمونه خواست و همکاری همه دستگاه ها و خرد جمعی مسیولین بود که می خواستند مساله ورودی و خروجی شهر بوشهر حل شود و کار نیز به سرعت انجام شد.
البته دو قطعه دیگراز این بزرگراه مانده است اگر این دوقطعه را تکمیل کنند ، یک کمربندی با چهار خروجی برای شهر ایجاد می شود. سنگین ترین قطعه همان قطعه ای بوده که به بهره برداری رسید. تکمیل مابقی قطعات راحت تر است اما اراده مسیولین هم برای انجام کار، شرط است.
روز بوشهر
سال 82 زمانی که شهرداربافت تاریخی فرهنگی بوشهر بودم پیشنهاد تعیین روزی به نام روز بوشهر را به شهردار وقت دادم. دراین مورد قبلا با دکتر مشایخی ، شخصیت برجسته و صاحب نظر در زمینه تاریخ بوشهر مشورت کردم و از وی خواستم که هر دو نفرمان نامه را امضا کنیم .اما دکتر مشایخی گفت چون خودت این پیشنهاد را دادی ، نامه را خودت امضا کن و من حمایت کامل می کنم. البته شهردار وقت چندان استقبال نکرد و یکی دو سالی این موضوع بلاتکلیف مانده بود.در نتیجه دست به دامان شورای شهر شدیم که خوشبختانه شورا استقبال کرد و بلافاصله موضوع را به کمیسیون مربوطه برد و سرانجام از طریق مطبوعات فراخوان دادند که چه روزی به عنوان روز بوشهر انتخاب شود.
خوب نظرات متفاوتی ارایه شد و اتفاقات مهمی که در گذشته در بوشهر رقم خورده بود ، به عنوان گزینه های پیشنهادی مطرح شد البته دکتر مشایخی نظرش این بود که سالگرد یک اتفاق فرهنگی را به عنوان روز بوشهر انتخاب شود و همینطور هم شد.سرانجام پس از گمانه زنی های بسیار ، سالروز صدور فرمان تاسیس مدرسه سعادت به عنوان پیشنهادی بود که بیشترین رای را آورد.پس از رای گیری نوبت به انتخاب یکی از روزهای ماه اسفند به عنوان روز بوشهر شد. دلیل انتخاب ماه اسفند هم به دلیل مطبوع بودن هوا، اقتصاد پربرکت و صید فراوان وغیره در این ماه برای بوشهر هست. حالا فقط مانده بود چه روزی از اسفند را انتخاب کنیم.
دوستان ، من را به همراه عده ای دیگرمامور کردند که این دستور را تبدیل سازی کنیم . با کمک دوستان و از طریق ابجد سازی ، سالروز تاسیس مدرسه را 18 اسفند به دست آوردیم و در نهایت هم همه به هجدهم اسفندماه رای دادند. نکته جالب توجه این که این روز با اتفاقات خوب دیگری نیز در ماه اسفند مصادف است مثل روز نی انبان که موسیقی اصیل بوشهری محسوب می شود یا روز جهانی زن ، روز درختکاری و.... و این که یک اتفاق و جریان خوب فرهنگی همچون تاسیس مدرسه ای ماندگار، به نام روز بوشهر انتخاب شد ، بعدها از سوی بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران در کشور نیز بسیار مورد تقدیر قرار گرفت. / پیام عسلویه
عکس
