مثلث مرگبار تغییرات اقلیمی، شکارچی، جاده در «مند»
بوشهری ها /صدیقه بهزادپور | عدد جانواری در بوشهر از یک سو و تشدید تغییرات اقلیمی از سوی دیگر باعث شده تا حیات متنوع جانوری در گوشه گوشه این استان نیز با مشکلاتی روبرو شود که باعث ایجاد دغدغه های فراوانی برای طرفداران محیط زیست شده است. منطقه حفاظت‌شده «مند»، در استان بوشهر یکی از آخرین پناهگاه‌های طبیعی آهوهای شنی در جنوب ایران، این روزها زیر سایه تهدیدهای هم‌زمان زیست‌محیطی، انسانی و اقلیمی، روزهای پرمخاطره‌ای را می‌گذراند. منطقه‌ای که روزگاری به عنوان یکی از زیستگاه‌های کم‌نظیر جنوب ایران شناخته می‌شد، حالا با کم‌آبی، خشکسالی، شکار غیرمجاز و بی‌توجهی نهادهای مسئول دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ تهدیدهایی که شاید برای برخی فقط یک دغدغه زیست‌محیطی به نظر برسد، اما در واقع، نشانگر یک زخم عمیق بر پیکره مدیریت منابع طبیعی کشور است.
تهدید حیات وحش بوشهر
بر اساس این گزارش؛ اقلیم بوشهر نیز مانند بسیاری از نقاط کشور تحت تاثیرخشکسالی ممتد قرار گرفته است و در این راستا کاهش بارش، افزایش دما و تغییر الگوی بارندگی، عملاً منابع طبیعی منطقه را به مرحله‌ی بحرانی رسانده است به گونه ای که با تشدید این وضعیت در سال جاری، این خشکسالی بی‌سابقه به بحران شدید کمبود آب و منابع غذایی در در استان منتهی شده است. ولی آنچه این بحران را پیچیده‌تر کرده، همجواری این منطقه با زمین‌های کشاورزی و جاده‌های پرتردد است. در حالی که زمین‌هایی که هر روز بیشتر به دل طبیعت نفوذ می‌کنند و جاده‌هایی که با تردد بی‌وقفه خود، آهوها را در تله‌ی مرگ می‌اندازند، مشکلات کمبود آب و غذا و ... تشدید می شود و باعث شده که آهوهای شنی، برای بقا، به سمت حاشیه‌های جاده و مزرعه حرکت کنند، این امر نه‌تنها آنها را در معرض تصادف قرار می‌دهد، بلکه مواجهه با شکارچیان را نیز محتمل‌تر می‌سازد.
تهدید مضاعف شکارچیان بی‌مجوز
به گفته بومیان منطقه؛ در این روزها که خشکسالی رمق حیات‌وحش را گرفته، گروه‌هایی از شکارچیان غیرمجاز وارد منطقه می‌شوند و بدون کم‌ترین مجوز قانونی، آهوها را شکار می‌کنند. حضور شبانه و پنهانی این شکارچیان، به‌ویژه در ایامی که آهوها برای یافتن آب و غذا به مسیرهای مشخصی مهاجرت می‌کنند، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به جمعیت این گونه کمیاب وارد کرده است. کارشناسان محیط زیست، افزایش تعداد محیط‌بانان را راه‌حل اولیه و فوری مقابله با این وضعیت می‌دانند، به باور آنها، باید نظارت شبانه‌روزی بر مسیرهای مهاجرت آهوها تقویت شود و هرگونه دست‌درازی به منطقه با قاطعیت قضایی پاسخ داده شود. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران صراحتاً حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای همگانی دانسته و نابودی آن را امری مسئولیت‌آور برای همه‌ی شهروندان معرفی کرده است. با این حال، در میدان عمل، هنوز ابزار و اراده‌ی کافی برای اجرای این اصل قانونی وجود ندارد.
صدایمان شنیده نمی‌شود
این در حالی است که، فعالان محیط زیست محلی و برخی کارشناسان مستقل، بارها در گزارش‌ها و مکاتبات رسمی نسبت به وضعیت وخیم زیستی منطقه هشدار داده‌اند. آنها خواستار ایجاد لَفَه‌های (آبشخورهای دست‌ساز) جدید در نقاط کلیدی مهاجرت آهوها شده‌اند تا دست‌کم منابع حداقلی آب و غذا برای این گونه‌ها فراهم شود. ولی به گفته شاهدان، با وجود تأکید بر ضرورت مداخلات فوری، هنوز پاسخ عملی مناسبی از سوی دستگاه‌های متولی ارائه نشده است. ظاهراً دغدغه‌های محیط زیستی در اولویت‌های بودجه‌ای و اجرایی نهادهای مسئول جایگاه لازم را ندارند؛ حال‌آنکه روند خشکسالی و پیشروی کشاورزی صنعتی به هیچ‌وجه در انتظار تصمیم‌های کند و دیوان‌سالارانه نمی‌ماند. احتمالاً بوشهر با سواحل گرم و انرژی هسته‌ای شناخته شود، اما این استان، زیستگاهی متنوع و بی‌نظیر از نظر گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی است. مناطق جنوبی بوشهر، از جمله «مند»، دربردارنده‌ی تنوع بالایی از خزندگان، پرندگان مهاجر و گونه‌های پستاندار نادری همچون آهوهای شنی است. بی‌توجهی به چنین پتانسیلی، به معنای از دست دادن سرمایه‌ای طبیعی و ژنتیکی است که تنها در همین نواحی قابل یافتن است. به باور طرفداران محیط زیست،حفاظت مؤثر از «مند»، تنها به نفع گونه‌های جانوری نیست، بلکه در بلندمدت می‌تواند به عنوان یک فرصت توسعه پایدار و حتی گردشگری طبیعی عمل کند. اما لازمه‌ی تحقق چنین چشم‌اندازی، برخورد صریح و مسئولانه با تهدیدهای فعلی است.
چه باید کرد؟
فعالان حوزه محیط زیست برای عبور از این بحران، به منظور نجات جانواران درمانده در تغییرات اقلیمی؛ افزایش آب‌رسانی مصنوعی در منطقه: ساخت لَفَه‌های مناسب و امن، به‌ویژه در مسیرهای مهاجرت آهوها، را جمله راهکارهای فوری نجات جانواران منطقه اعلام کرده اند. بعلاوه به اعتقاد آنها تقویت حضور محیط‌بانان و ابزار نظارتی نیز می تواند به بهبود وضعیت آنها کمک کند و قطعاً در این بین برای مقابله با شکارچیان غیرمجاز، نیاز به قاطعیت قضایی و رسانه‌ای کردن مجازات‌ها، است که بازدارندگی مهمی ایجاد می‌کند. در این بین فرهنگسازی و آگاه کردن مردم و ضرورت اطلاعرسانی در این زمینه می تواند سازمان حفاظت از محیط زیست منطقه را از کمکهای مردمی به ویژه کشاورزان و ... بهره مند سازد. در غیر اینصورت آهوهای شنی در «مند» به سرنوشت گونه‌هایی چون گورخر ایرانی دچار خواهند شد. این یک بحران چندلایه است که از سهل‌انگاری عمومی تا ناکارآمدی ساختارهای مدیریتی را شامل می‌شود. این امیدواری در بین طرفداران محیط زیست بوشهر وجود دارد که؛ ندای نجات «مند» و ساکنان خاموشش، باید فراتر از گزارش‌های دوره‌ای و طرح‌های روی کاغذ شنیده شود، چرا که نجات آهوهای شنی، فقط حفاظت از یک گونه جانوری نیست؛ بلکه بازگرداندن تعادل به بخشی از اکوسیستم شکننده‌ی جنوب ایران است که اگر از هم فروبپاشد، بهایش را هم طبیعت خواهد پرداخت و هم انسان./
روزنامه رویداد پارس
عکس
