بوشهری ها / *صدیقه بهزادپور - حضور مسعود پزشکیان، به عنوان رئیس جمهور، در اجلاس اخیر شانگهای در چین که با حضور روسای جمهوری اعضای آن در چین برگزار شد، اظهارنظرهای بسیاری را درباره اهمیت این اجلاس و دستاورهای اقتصادی، دیپلماسی و... برای کشور به دنبال داشت. تحلیلگران بر این باور هستند؛ در حالی که بخش زیادی از نگاه‌ها متوجه ابعاد سیاسی و اقتصادی این حضور است، نباید از این نکته غافل شد که سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند بستری مؤثر برای تقویت پدافند غیرعامل ایران نیز فراهم سازد. به عبارتی، علاوه بر منافع اقتصادی و سیاسی، این سازمان ظرفیت‌های ارزشمندی در حوزه کاهش آسیب‌پذیری، تاب‌آوری ملی و ارتقای امنیت غیرمسلحانه کشور در اختیار ایران قرار می‌دهد.
در حقیقت به‌کارگیری مجموعه ای از عوامل بدون به کارگیری سلاح و ابزارهای نظامی، تحت عنوان پدافند غیرعامل می تواند به خوبی از زیرساخت‌های حیاتی کشور در برابر تهدیدات سخت و نرم محافظت می‌کند. از این رو یکی از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در شانگهای، دسترسی به تجربه‌ها و دانش فنی کشورهای عضو در زمینه ایمن‌سازی زیرساخت‌های حیاتی است، چرا که بسیاری از این کشورها سابقه طولانی در مدیریت بحران‌های مختلف؛ اعم از بلایای طبیعی گرفته تا تهدیدات سایبری و نظامی دارند و به این ترتیب این تبادل این دانش می‌تواند به ایران کمک کند تا استانداردهای جدیدی در زمینه حفاظت از تأسیسات حیاتی نظیر نیروگاه‌های برق، پالایشگاه‌ها، مراکز هسته‌ای و شبکه‌های مخابراتی پیاده‌سازی کند. همکاری‌های تخصصی در زمینه استتار، اختفاء، فریب و طراحی سازه‌های مقاوم در برابر حملات می‌تواند نمونه‌ای از این هم‌افزایی باشد.
وقوع بسیاری از تهدیدات در بستر فضای مجازی و سایبری، این روزها ضرورت مجهز شدن کشور در این زمینه را بسیار پراهمیت ساخته است. سازمان همکاری‌های شانگهای با تشکیل کارگروه‌های امنیتی و فناوری، بستری برای هماهنگی و همکاری در برابر حملات سایبری و تبادل اطلاعات در زمینه تهدیدات نوین فراهم کرده است. حضور ایران در این سازوکارها می‌تواند به ارتقای امنیت سایبری کشور، حفاظت از شبکه‌های حیاتی و کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی و اجتماعی کمک کند، به این صورت، شانگهای تنها یک سازمان امنیتی نیست، بلکه به شبکه‌ای گسترده برای توسعه فناوری‌های دفاعی غیرمسلحانه نیز تبدیل شده است.
از آنجایی که سازمان همکاری‌های شانگهای از بدو تأسیس، ماهیتی امنیتی داشته و مقابله با تهدیدات مشترک از اهداف اصلی آن بوده است، عضویت ایران در این سازمان می‌تواند فرصت‌هایی برای هماهنگی اطلاعاتی و امنیتی با کشورهای منطقه فراهم کند. همچنین مبادله داده‌های امنیتی، رصد تحرکات دشمنان بالقوه و همکاری در طراحی سناریوهای مقابله با حملات احتمالی از جمله ظرفیت‌هایی است که به کاهش اثرگذاری تهدیدات نظامی کمک می‌کند و قطعاً این امر به‌طور مستقیم در راستای اصول پدافند غیرعامل قرار می‌گیرد، چرا که هدف آن کاهش خسارات ناشی از حملات است.
بدیهی است؛ نیروی انسانی آموزش‌دیده و متخصص، رکن اساسی در اجرای موفق پدافند غیرعامل است. یکی از ظرفیت‌های سازمان همکاری شانگهای، برگزاری کارگاه‌ها، دوره‌های مشترک آموزشی و سمینارهای تخصصی است، از این رو، ایران می‌تواند با مشارکت فعال در این برنامه‌ها، سطح مهارت کارشناسان خود را ارتقا دهد. تبادل تجربه با کشورهایی که توانایی بالایی در حوزه‌های مدیریت بحران، دفاع سایبری یا مهندسی زیرساخت دارند، می‌تواند منجر به شکل‌گیری رویکردهای نوین در ایران شود. در حقیقت، دیپلماسی دفاعی بخشی از سیاست خارجی کشورهاست که به همکاری‌های امنیتی و دفاعی غیرمسلحانه می‌پردازد. حضور فعال ایران در شانگهای فرصتی برای تبیین دیدگاه‌ها و مواضع خود در زمینه اهمیت پدافند غیرعامل در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد می‌کند. بر این اساس علاوه بر افزایش مشروعیت گفتمان پدافند غیرعامل ایران، می‌تواند به ایجاد اجماع و همکاری بیشتر در سطح منطقه‌ای منجر شود.
علاوه بر این؛ سازمان همکاری‌های شانگهای بستری برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری نیز فراهم می‌کند. ایران به واسطه موقعیت ژئوپلیتیک خود، شاهراه ارتباطی شرق و غرب محسوب می‌شود. بهره‌برداری هوشمندانه از این موقعیت نه تنها منافع اقتصادی برای کشور به همراه خواهد داشت، بلکه به تقویت تاب‌آوری زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطی نیز منجر می‌شود. تنوع‌بخشی به مسیرهای تجاری و توسعه کریدورهای ترانزیتی در چارچوب شانگهای می‌تواند بخشی از پدافند غیرعامل اقتصادی ایران را محقق سازد. از سوی دیگر، یکی از چالش‌های اصلی ایران در دهه‌های اخیر، فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب بوده است، قطعاً حضور در سازمان همکاری‌های شانگهای به‌عنوان یک بلوک قدرت منطقه‌ای، می‌تواند بخشی از این فشارها را کاهش دهد، چرا که این سازمان با فراهم‌کردن زمینه همکاری‌های چندجانبه، استقلال راهبردی ایران را تقویت کرده و در واقع نوعی سپر امنیتی در برابر تهدیدات خارجی فراهم می‌آورد. این امر ارتباط مستقیم با فلسفه پدافند غیرعامل دارد که هدف آن کاهش وابستگی و افزایش تاب‌آوری ملی است.
به باور همگان، حضور رئیس‌جمهور ایران در اجلاس اخیر سازمان همکاری‌های شانگهای تنها یک رخداد دیپلماتیک ساده نبود؛ بلکه فرصتی راهبردی برای بازتعریف جایگاه ایران در حوزه پدافند غیرعامل نیز به شمار می‌رود. شانگهای با ظرفیت‌های گسترده خود در حوزه امنیتی، اقتصادی، سایبری و فناورانه، بستری کم‌نظیر برای کاهش آسیب‌پذیری‌ها و ارتقای تاب‌آوری ایران در برابر تهدیدات گوناگون است. هرچند استفاده بهینه از این فرصت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و عزم جدی در سطح مدیریتی کشور است، اما تردیدی نیست که سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند به یکی از ستون‌های اصلی راهبرد پدافند غیرعامل ایران در دهه‌های آینده تبدیل شود. بر این اساس، عضویت فعال و هوشمندانه در این سازمان، نه تنها موجب تقویت جایگاه ایران در معادلات جهانی خواهد شد، بلکه امنیت پایدار، توسعه اقتصادی و افزایش توان دفاعی غیرمسلحانه کشور را نیز تضمین می‌کند.
*روزنامه نگار
عکس
